Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2012, Side 101

sögu að hver söfnuður ætti að vera sjálfstæð eining.9 Bendir það til þess að
kirkjuskilningur Þórhalls hafi a.m.k. þegar á leið fremur mótast af áhrifum
frá Vesturheimi en þjóðkirkjuguðfræði Fr. Schleiermachers (1768-1834)
sem er helsti höfundur þjóðkirkjuhugmyndarinnar í hinum lútherska heimi
þrátt fyrir að sjálfur væri hann „reformertur“.
Nokkuð var rætt og ritað um samband og hugsanlegan aðskilnað ríkis
og kirkju árið eftir. Jón Ólafsson (1850-1916) skáld og ritstjóri Þjóðólfs
(1883-1885 og aftur 1911) ritaði til dæmis um málið í blaðið Reykjavík.
Taldi hann þjóðkirkju á borð við þá sem hér væri við lýði í raun réttri vera
ríkiskirkju og að það fyrirkomulag stæðist ekki þar sem trúfrelsi ætti að ríkja
í landinu.10 Að hans mati var miður heppilegt að Alþingi og landsstjórnin
önnuðust kirkjumál þar sem þessar stofnanir væru óbundnar í trúarefnum.* 11
Aleit hann fríkirkjufyrirkomulag til þess fallið að efla trúaráhuga;12 að meiri-
hluti leikmanna og flestir prestar sem á annað borð hefðu áhuga á trúmálum
og réttlætistilfmningu væru með aðskilnaði, sem og að kirkjan ætti að vera
félag þeirra einna er vildu tilheyra henni og að gjöld utanþjóðkirkjufólks til
hennar væru ólíðandi.13 Frá 1886 voru þeir sem ekki voru í þjóðkirkjunni
en tilheyrðu trúfélagi með löggiltan forstöðumann að hluta leystir undan
gjöldum til prests og kirkju og að fullu 1904. I lögum um sóknargjöld frá
1909 var þó tilskilið að trúfélagsgjöld þeirra mættu ekki nema lægri upphæð
en þeim sóknargjöldum sem þá voru lögð á þjóðkirkjufólk.14 Fólk sem stóð
utan allra trúfélaga var hins vegar áfram gjaldskylt til kirkju og prests. Með
stjórnarskrárbreytingu 1915 var loks kveðið á um að engan mætti skylda
„til að inna af hendi persónuleg gjöld til neinnar annarar guðsdýrkunar
en þeirrar, er hann sjálfur aðhyllist“.15 Þá áleit Jón Ólafsson réttlætanlegt
að ríkið tæki til sín fornar kirkjueignir við aðskilnað. Ef ákveðið yrði að
gera það ekki ættu aftur á móti öll trúfélög að njóta þeirra en ekki aðeins
lútherska kirkjan.16 Var hann í því efni sammála áliti neðri deild Alþingis
9 Hjalti Hugason 201 la: 27-37.
10 Jón Ólafsson 1912a: 49.
11 Jón Ólafsson 1912c: 69-70.
12 Jón Ólafsson 1912b: 53.
13 Jón Ólafsson 1912d: 73. Sjá og Jón Ólafsson 1912a: 49.
14 Stjórnartíðindi 1886(A): 22. Stjórnartíðindi 1904(A): 20-23. Stjórnartíðindi 1909(A): 202-209.
Magnús Jónsson 1952: 34, 91-92, 95. Bjarni Sigurðsson 1986: 380-382.
15 Stjórnartíðindi 1915(A): 20. Hjald Hugason 201 lb: 172-174.
16 Jón Ólafsson 1912d: 73.
99