Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2012, Síða 116

sé til ummæla kirkjumálaráðherra þjóðarinnar á ofanverðum 10. áratugi
liðinnar aldar og rakin eru í annarri greininni í þessum flokki. Það virðist
heldur ekki vega þungt í umræðunni nú á dögum að ríkisvaldið kunni að
skerða trúfrelsi þjóðkirkjunnar umfram það sem nauðsynlegt sé á grundvelli
þjóðkirkjuskipanar eða að æskilegt kunni að vera að endurskoða hana með
sjálfræði þjóðkirkjunnar í huga.
Launafyrirkomulag presta og kirkjueignir voru nátengd atriði allt til
upphafs 20. aldar. í tengslum við kirkjulöggjöfina 1907 var prestaköllum
fækkað og kirkjujarðir í ríkum mæli afhentar ríkinu til umráða gegn því að
ríkisvaldið ábyrgðist laun presta, prófasta og biskups að því leyti sem tekjur
Prestlaunasjóðs hrykkju ekki til. Síðar rann Prestlaunasjóðurinn inn í ríkis-
sjóð. Var þessi skipan endanlega formgerð 1997-1998 og laun vígslubiskupa
og tiltekins fjölda starfsmanna á Biskupsstofu þá bætt við upptalninguna.
Hagkerfi kirkjunnar var með þessum hætti fært í áföngum úr efnahagskerfi
bændasamfélagsins inn í peningahagkerfi nútímans.
í upphafi 20. aldar urðu ýmsir til að vekja athygi á að þessi breyting
yrði til að treysta bönd ríkis og kirkju í framtíðinni. Nú á dögum má finna
dæmi um gagnstætt mat, það er að breytingin sé talin hafa stuðlað að auknu
sjálfstæði kirkjunnar eins og rakið er í fyrstu greininni í þessum flokki.
Hér skal sú skoðun látin í ljósi að þeir sem litu til framtíðar í upphafi
20. aldar og spáðu því að fjármálin festu tengsl kirkju og ríkis í sessi
hafi haft á réttu að standa. Fjárhagsleg málefni sýnast jafnvel geta orðið
eina ágreiningsmál þessara aðila við hugsanlegan aðskilnað. Þó ekki komi
til aðskilnaðar virðist fjárhagsmálið geta orðið flóknasta viðfangsefnið í
samskiptum kirkju og ríkis í framtíðinni eins og komið hefur í ljós með
niðurskurðarkröfum ríkisvaldsins í kjölfar Hrunsins 2008. Efitir það hefur
samningur ríkis og þjóðkirkju vegna afgjalds af afhentum kirkjueignum
ítrekað verið endurskoðaður til skerðingar nú síðast í tengslum við fjár-
lagagerð fyrir 2012. Þá hefur og verið tekist á um upphæð sóknargjalda.
Fullyrða má að samkomulag ríkis og kirkju frá 1907 hafi í fyrstu bjargað
kirkjunni í gegnum fjárhagsþrengingar en þó einkum bætt kjör presta.
Samkomulagið var því til hagsbóta fyrir kirkjuna og fleytti henni gegnum
erfiðleikatímabil sem blasti við í upphafi 20. aldar. Þegar leið á 20. öld kann
dæmið að einhverju leyti að hafa snúist við kirkjunni í vil hefði hún haldið
eignum sínum. Við aukna þéttbýlismyndun og fjölbreyttari auðlindanýtingu
hækkaði verðmæti jarðeigna víða um land. Sökum þess hve kirkjujarðir
voru stór hluti af heildarfjölda jarðeigna í landinu, sem og því hve dreifðar
114