Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2012, Síða 120

til helmings þjóðarinnar þrátt fyrir að hún missti þjóðkirkjustöðu sína
stjórnskipunar- og lögfræðilega séð. Aðrir voru róttækari í þessu efni eins og
Þórhallur Bjarnarson að minnsta kosti eftir 1911 en þá leit hann svo á að
hér hlyti að taka við kongregationalískt fyrirkomulag þar sem allir söfnuðir
væru sjálfstæðir um eigin mál en gætu bundist samvinnusamtökum í þeim
efnum sem þeir kysu sjálfir. Nú líta væntanlega flestir svo á að samfelld
fríkirkja hljóti að leysa núverandi þjóðkirkju af hólmi við hugsanlegan
aðskilnað. Sú mikla stofnunarlega uppbygging sem þjóðkirkjan hefur gengið
í gegnum á síðari hluta 20. aldar og einkum undir lok hennar hefur meðal
annars leitt til stöðugt vaxandi miðstjórnar og kemur væntanlega í veg fyrir
að hið kongregationalíska fyrirkomulag komi hér til álita nú.
Þá horfðust menn við upphaf 20. aldar í augu við að aukið kirkjulegt
frjálsræði gæti haft alvarlegar rekstrarlegar afleiðingar í sóknum landsins.
Bent var á að í krafti stjórnarskrárvarins réttar gætu menn yfirgefið skuld-
ugar sóknir og skilið sóknarnefndir og ef til vill fámenna hópa umhverfis
þær eftir með fjárhagsskuldbindingarnar.
Komi til róttæks aðskilnaðar ríkis og kirkju á öndverðri 21. öld er fæli
ekki aðeins í sér niðurfellingu 62. gr. núgildandi stjórnarskrár eða ígildis
hennar heldur einnig þjóðkirkjulaganna í núverandi mynd verður að nýju
að spyrja viðlíkra spurninga og að ofan getur en aðeins í lítið eitt breyttri
mynd. Til að mynda má spyrja hvort líklegt sé þegar til lengri tíma er litið
að kirkjan skiptist á einhvern hátt upp þannig að tekjuháir söfnuðir tækju
sig saman og mynduðu sérstaka kirkju en skildu tekjulága söfnuði eftir.
Slík skipting mundi að nokkru fela í sér klofning milli höfuðborgar- eða
þéttbýliskirkju og kirkju á landsbyggðinni. I því sambandi verður og að
spyrja hvaða umgjörð muni best til þess fallin að halda kirkjunni saman efitir
fullkominn aðskilnað og forða því að til slíks klofnings komi.
í þessu sambandi er einnig raunhæft að spyrja hvort líklegt sé að lúth-
erskri fríkirkju er þó næði til stórs hluta þjóðarinnar væri hættara við
klofningi í frjálslynda og íhaldssama kirkju eftir aðskilnað en núverandi
þjóðkirkju. Þetta kæmi til dæmis til álita ef viðkvæmt álitamál á borð við
það sem hjónavígsla samkynhneigðra reynist almennt vera í kirkjum heims
skyti upp kollinum.
Á öndverðri 20. öld var loks glímt við spurninguna um menntunarkröfur
til presta og forstöðumanna frjálsra trúfélaga eftir aðskilnað. Voru settar
fram þær kröfur að ríkisvaldið tryggði að þeir væru ekki verr í stakk búnir
en prestar þjóðkirkjunnar væru fyrir aðskilnað. Helst var þó talið að allir

118