Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2012, Blaðsíða 148

hverju er drottinn allsherjar, Jahve, verulega frábrugðinn öðrum guðum sem
dýrkaðir voru á sama tíma?
Það er ekkert sem bendir til annars en eingyðistrúin verði til í Kanaanslandi
1500 f. Kr. eða enn fyrr.61 En hún hefur verið lengi að komast á. Ymsir
sem tóku hana hafa gengið af henni og tekið hana síðan upp aftur. Þegar
málið er skoðað er það í sjálfu sér ekki trúin á einn Guð sem skiptir sköpum
heldur valdboðið þú skalt ekki aðra guði hafa sem greinir trúna á Jahve
(Mósaísk trúarbrögð) frá öðrum.62 Áður en þessi lög eru innleidd er Jahve
hugsanlega ekki mjög frábrugðinn öðrum guðum og vel hægt að rugla
honum saman við E1 eða Baal. Hugsanlega þarf því að skilgreina upphaf
eingyðistrúar við sameiningu ættbálka Israels sem verður á tímabilinu 1300
-1100 fyrir Krist.63 En svo þegar þessi sameining er orðin, og Jahve orðinn
einn, gerir Guð sáttmála hvern á fætur öðrum við hina sameinuðu þjóð þar
sem hann lofar henni fóðurlandi gegn hlýðni við sig og sín lög, þá er Jahve
orðinn verulega frábrugðinn öðrum guðum hvert svo sem litið er og trúin
á Jahve ekki bara trú heldur lögmál. Hugsanlegt er að lögmálið sé ekki
endanlega orðið til fyrr en eftir tíma Hiskía, þ.e. á sjöttu öld fyrir Krist,
þó Jahve sé eldri. Það sem skiptir máli er, að þegar lögmálið hefur tekið
gildi umgangast menn textana sem sögulegar staðreyndir og nota þá sem
fordæmi og réttarheimildir. I þessu sambandi skiptir raunverulegur aldur
og sagnfræðilegt gildi lögmálstextanna ekki máli. En þrátt fyrir ötult starf
fornleifafræðinga, þá sitjum við nútímamenn uppi með, að ekkert í því sem
fundist hefur hnekkir textum Biblíunnar með afgerandi hætti.
Önnur spurningin var: Hvaða breytingar urðu í samfélagsháttum og
siðfræði þeirra sem gengust undir lögmál trúarinnar? Svarið við þessu er fyrst
og fremst trúarríkið. Þar gilda ríkislög sem í sjálfu sér eru ekki frábrugðin
endurgjaldslögum (Talion) en innihalda afgerandi jafnræðisþátt til viðbótar:
Það er ekki hægt að kaupa sig frá foráttuglæpum með fébótum. Þá er
dómsvald Guðs innleitt. Dómar eru kveðnir upp í nafni Drottins og refsing
61 Samkvæmt Biblíunni ætti þetta að vera um 1200 eftir flóttann frá Egyptalandi, en eins og áður
segir virðast Rogerson og Davies hallast að því sem hér er sagt. Margir fræðimenn, einkum
egypskir, trúa ekki á flóttann frá Egyptalandi, en um 1500 eru Hyksos konungarnir reknir frá
Avaris inn í Palestínu og þar á meðal gætu einhverjir hebreskir ættbálkar hafa verið, sjá Jónas
Elíasson Vatnafræði og trúarbrögð Egypta; RitröS Guðfr&ðistofnunar nr. 29 bls. 71.
62 Assmann, J., 1997: Moses the Egyptian: the memory of Egypt in western monotheism. Harvard
University Press, 276 pp.
63 Hér verður ekki reynt að gera greinarmun á eingyðistrú (monotheism) og dýrkun eins guðs
(monolatri) sem ekki er með dómsvald og getur því haft aðra guði með sér.
146