Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2012, Page 169

eyðslusamur úr hófi fram, sem birtist í miklum veisluhöldum og fégjöfum
til vina auk kostnaðarsamrar dómkirkjubyggingar. Kirkja sú sem fyrir var,
var þó aðeins rúmlega 20 ára gömul.“ (79)
Aldarfjórðungi eftir að Klængur lét af embætti sest einn litríkasti miðalda-
biskupinn í biskupsstólinn á Hólum, Guðmundur góði, sem komst einnig
til embættis í skjóli höfðingjanna nyrðra en átti eftir að reynast þeim óþægur
ljár í þúfu, ekki síst vegna þeirra áhrifa sem hann flutti hingað til lands frá
siðbótarhreyfingum kirkjunnar á miðöldum, klaustrahreyfingunum. Margir
hafa talið að Guðmundur Arason hafi verið „einhver óþarfasti maður í sögu
þjóðarinnar... vegna hinnar miklu óaldar og rána sem tíðkuðust á tíð hans.
Honum hefur einnig verið kennt um upphaf Sturlungaaldar (um 1220)
og endalok þjóðveldisins. A móti má segja að hann hafi haft mikil áhrif
á trú almennings eins og sagnir af helgi hans eru gott dæmi um“ (85).
Biskupsdómur Guðmundar góða leiðir hugann ekki aðeins að höfðingj-
unum heldur einnig að hinum fátæku, um það efni fjallar Torfi einnig og
bendir á að í fátækraframfærslu hafi Islendingar haft talsverða sérstöðu því
að „kirkjan [sá] ekki um fátækraframfærsluna hér á landi heldur hrepparnir.
Er það nær einsdæmi í alþjóðlegu samhengi og setur stórt spurningarmerki
við fullyrðingar um mikla fátækrahjálp íslensku kirkjunnar á miðöldum"
(99). Hér bendir Torfi á mikilvægt atriði sem hefur m.a. afleiðingar á mat
manna á siðbótinni síðar meir.
Siðbótaröld
Torfi bendir oftar en einu sinni á eitt og annað sem virðist hafa verið sérstaða
kristnihalds á Islandi. Þar má nefna „að virðing kirkjunnar manna sjálfra
fyrir kristinréttinum var harla lítil. Biskuparnir á Hólum um þessar mundir
[þ.e. í lok miðalda] áttu flestir afkomendur. Gottskálk hinn grimmmi
átti t.d. þrjú börn og var hinn frægi þýðandi Nýja testamentisins, Oddur
Gottskálksson, eitt þeirra. Viðurlög kristinréttar við frillulífi voru þó ljós,
þ.e. embættismissir. Ljóst er að biskupar og prestar hafa farið illa með dóms-
vald sitt undir lok miðalda, notað það fyrst og fremst til að raka til sín of
fjár og sett sjálfa sig ofar lögunum. Gaf Gottskálk biskup t.d. einni dóttur
sinni heimanfylgju af fé kirkjunnar og sama gerði Jón Arason... Má því segja
að í drambi kaþólsku kirkjunnar sjálfrar hafi fall hennar verið falið. Hún
hafi grafið sína eigin gröf‘ (110).
Umfjöllun höfundar um siðbótaröldina er allítarleg. Fyrirsögn kaflans
er „Siðskiptaöld og rétttrúnaður“ en hvort tveggja orkar tvímælis. Þeir sem
167
L