Orð og tunga - 01.06.1990, Síða 35

Guðrún Kvaran: Almúganum til særndar og sáluhjálpar
13
hann lét frá sér fara, hvort heldur voru eigin útgáfur eða prentun á verkum
annarra, og hafði hann því mikil áhrif á málið í landinu.
6 Þorláksbiblía
Þegar biblía Guðbrands var orðin illfáanleg fór dóttursonur hans, Þorlákur bisk-
up Skúlason, þess á leit við Kristján konung fjórða að hann fengi að prenta nýja
biblíu. Það leyfi fékkst og var hún prentuð á árunum 1637 til 1644. Þorláksbiblía
er að mestu endurprentun Guðbrandsbiblíu en þó hefur biskup endurskoðað hana
nokkuð og borið saman við Lúther og danska biblíu sem kennd er við Kristján
fjórða (I. L. Harboe 1746:102-103). Lítið eru þessar breytingar til bóta en helsta
framför var að upp var tekin tölusetning versa. Þýðingar Arngríms lærða frá því
um aldamótin 1600 og málhreinsunarstefna hans virðast engin áhrif hafa haft á
þýðinguna (Jakob Benediktsson 1953:138).
7 Steinsbiblía
Nú leið hátt í öld þar til út var gefin ný biblía, að þessu sinni að hvötum Friðriks
konungs fjórða, en hann fól Steini biskupi Jónssyni að endurskoða biblíu Þorláks
og laga hana að nýjustu dönsku útgáfunni, sennilega þeirri sem Hans Svane gaf út
1647 (Magnús Már Lárusson 1949:342). Steinsbiblía hefur lengi haft á sér slæmt
orð og kemur þar margt til. Steinn virðist hafa tekið fyrirmælin um samanburð
við dönsku biblíuna mjög hátíðlega og er málfar víða dönskuskotið enda segir
Steinn í sjálfsævisögu sinni að hann hafi „eftir kongl. Majts. befalning verterað
sem næst kunni að verða dönskunni“ (Steingrímur J. Þorsteinsson 1950:67). Við
þetta bættist að prentun tók óhóflegan tíma og kostnaður var mikill þannig að
biblían varð dýr. Ebenezer Henderson fór hörðum orðum um Steinsbiblíu og
sagði að hún væri íslendingum víða óskiljanleg og verst allra íslenskra biblía
(Henderson 1818:295). Fyrir Steinsbiblíu átti lítið annað eftir að liggja en verða
étin af músum án þess að hafa nokkur áhrif á komandi biblíuþýðingar.
8 Vaisenhúsbiblía og Grútarbiblía
Fjórða útgáfa biblíunnar er kennd við hið konunglega Vaisenhús í Kaupmanna-
höfn þar sem hún var prentuð 1747. Hún var að mestu endurútgáfa Þorláksbiblíu
og átti að þjóna þeim tilgangi fyrst og fremst að gefa alþýðunni kost á að eignast
slíkt verk á viðráðanlegu verði. Það var þó ekki fyrr en 1813 að almenningur gat
eignast biblíu sem reyndar gengur undir nafninu Grútarbiblía vegna meinlegrar
prentvillu. Harmagrátur Jeremie er þar nokkrum sinnum nefndur Harmagrútur.
Grútarbiblía er prentuð eftir Vaisenhúsbiblíunni og er hún síðasta biblían sem
rekja má beint til Guðbrands.