Orð og tunga - 01.06.1990, Page 58

Orð og tunga - 01.06.1990, Page 58
36 Orð og tunga 4. Erlend lán án aðlögunar Baldur hefur bent á að þótt hann hafi brugðið út af venju og notað orðið lán í þessu sambandi sé sú orðanotkun óheppileg því að hér er ekki verið að tala um eitthvað sem er fyrst fengið og síðan greitt eða afhent veitanda aftur. Orðanefndin hefur ekki lista yfir þessar aðferðir liggjandi á borðinu þegar verið er að leita að íðorðum. Við reynum einungis að finna það íðorð sem best hentar hverju sinni. En að sjálfsögðu má finna dæmi um notkun þeirra í Tölvu- orðasafninu að undanskilinni þeirri síðustu. Innlend lán fela í sér að orðum sem til eru í málinu er fengin ný merking. Þetta er kallað „terminologisering“ í nágrannamálum okkar og er mjög algeng aðferð. Baldur skiptir slíkum lántökum í tvennt, þ.e. í fyrsta lagi eru tekin orð úr almennu máli og í öðru lagi er reynt að vekja upp gleymd orð og gefa þeim nýtt hlutverk og þar með nýtt líf. Um hið fyrra eru mörg dæmi í Tölvuorðasafninu. Oft hafa ensku heitin orðið til á þennan hátt og íslensku heitin eru bein þýðing á þeim. Dæmi um þetta eru t.d. memory sem á íslensku heitir minni og printer sem á íslensku heitir prentari. Stundum er enska heitið „innlent lán“ í ensku, en ekki unnt að nota beina þýðingu á íslensku. Gott dæmi um þetta er enska heitið editor. Af einhverjum ástæðum hafa tölvunotendur ekki getað sætt sig við að kalla þetta þarfa verkfæri einfaldlega ritstjóra. Enska orðið key er dæmi um orð sem hefur fleiri en eina merkingu í tölvutækni. Auk þess eru fleiri ensk heiti, t.d. index, sem menn vilja gjarnan geta þýtt með orðinu lykill. Þess vegna lagði orðanefndin til að einn af þessum lyklum, þ.e. sá á lyklaborði eða hnappaborði, gæti heitið hnappur. I Tölvuorðasafninu er ekki mikið um gleymd eða hálfgleymd orð sem gefið hefur verið nýtt hlutverk:. Helsta dæmið er að sjálfsögðu orðið skjár. Við upp- haf sjónvarpsaldar á Islandi lagði Bergur Jónsson til að orðið skjár skyldi tekið upp sem heiti á ‘myndfleti myndlampa’ sem á ensku heitir screen. En merking orðsins skjár breyttist þegar til sögunnar komu útstöðvar þar sem myndlampar voru notaðir til birtingar gagna. Orðið skjár varð þá heiti á öllum kassanum sem myndlampinn var í og jafnvel á allri útstöðinni. Orðanefndin gerði það því að tillögu sinni að myndlampi í kassa ásamt ótilgreindum stýribúnaði yrði kallað- ur skjáald (heitir á ensku visual display unit eða monitor) og útstöð með myndlampa (visual display terminal) fengi lieitið skjástöð. Orðið skjástöð virðist vera töluvert notað en skjáald sést ekki oft og menn halda áfram að kalla kassann skjá. Önnur aðferð við myndun íðorða er nýmyndanir sem Baldur skiptir í þrennt, þ.e. afleiðslu, samsetningar og myndun nýstofna. í tölvuorðasafninu er sægur afleiddra og samsettra orða en mér vitanlega ekkert dæmi um að nýr stofn hafi verið myndaður. Afleidd orð geta verið margvísleg. Sem dæmi má nefna orðið gjörvi fyrir processor, myndað sem gerandnafn af sögninni að gera, og ritill fyrir editor, myndað af sögninni að rita. Lýsingarorð má mynda af nafnorðum, t.d. biðminnugur fyrir buffered, myndað af biðminni sem er þýðing á buffer, en biðminni er dæmi um samsett orð. Einnig er til örvóttur fyrir directed, myndað af ör. Orðanefndin hefur gert nokkuð að því að taka upp lítt notuð viðskeyti eins og -ildi og -ald (sbr. skjáald hér að framan). Frægasta og umdeildasta dæmið í

x

Orð og tunga

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Orð og tunga
https://timarit.is/publication/1210

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.