Orð og tunga - 01.06.1990, Qupperneq 63

Njörður P. Njarðvík: Að orða annars hugsun á öðru máli
41
spurt kunningja mína, íslenska og útlenda, hvernig þeir myndu þýða jafn einföld
orð og nýsmöluð fjöll. Orðin sjálf er auðvelt að þýða. Það er ekki mikill vandi
að þýða fjall og sögnina að smala. En það er þeim mun erfiðara að miðla þeirri
tilfinningu, sem orðunum fylgir. Við Islendingar þekkjum þetta vel. Fjöllin eru
iðandi af lífi og hreyfingum sauðfjár, og við það fá fjöllin sjálf líf og hreyfingu.
Og svo standa þau allt í einu eftir hreyfmgarlaus og snauð. Hvernig á að miðla
því til lesenda í öðrum löndum, þar sem sauðfé gengur aldrei laust?
Þegar ég þýddi skáldsöguna Dagur í Austurbotni eftir Antti Tuuri, ferðaðist
ég um Austurbotn með höfundinum í vikutíma. Þá kynntist ég landslagi og
staðháttum, húsakynnum og fólki, meira að segja fólki sem var fyrirmynd að
sumum persónum sögunnar. Eg sá hvernig þetta fólk lifði, hvernig það hreyfði
sig, svipbrigði þess og hlátur, vinnubrögð bóndans á akrinum og kvenfólksins í
eldhúsinu. Þegar við ókum á milli staða ræddum við bókina í sífellu. Aður en ég
lagði upp í þessa ferð, var ég búinn að þýða tvo fyrstu kaflana. Þegar ég kom heim
aftur, þýddi ég þá upp á nýtt. Nú sá ég ekki bara orðin lengur, heldur sá ég fyrir
mér landið og fólkið, það var mér ekki lengur fjarlægt og framandi, mér fannst ég
skilja forsendur þess og fortíð. Auk þess er höfundurinn náinn vinur minn, ég veit
hvernig hann hugsar, þekki lífsviðhorf hans og orðaval. Um árangurinn ætla ég
ekki að dæma, það verða aðrir að gera. En eftir þessa reynslu er mér ljóst hvað
persónuleg tengsl höfundar og þýðanda skipta miklu máli. Orðabækur jafnast
ekki á við veruleikann, þótt góðar séu. Sænska skáldið Tomas Tranströmer hefur
sagt mér, að hann hafi stundum farið með þýðanda á ákveðna staði þar sem ljóð
hans urðu til og sagt: Horfðu í kringum þig. Hvað sérðu? Hvernig orðar þú það
á þínu máli sem þú sérð?
Að þýða er að orða annars hugsun á öðru máli. Rithöfundur hefur ákveðin
persónueinkenni, sem birtast í stíl hans þrátt fyrir ólík viðfangsefni. Eg þykist
sjálfur hafa slík einkenni í frumsömdum bókum mínum. En sem þýðandi verður
maður að leitast við að afklæðast þessum einkennum og fara í staðinn í föt þess
höfundar sem verið er að þýða, leitast við að horfa á söguna með hans augum
og reyna að ímynda sér hvernig hann hefði orðað hugsun sína ef hann hefði verið
íslendingur. Ástunda verður tvennt í senn: trúnað og sjálfstæði. Þýðandi getur
tekið undir við Jón Helgason er hann mælir til höfundar Hungurvöku:
Það féll í hlut minn að hyggja um sinn
að handaverkunum þínum,
mér fannst sem ættir þú arfinn þinn
undir trúnaði mínum.
Þýðingar eru yfirleitt ekki mikils metnar. I ritdómum um þýdd skáldverk,
er stundum vikið að þýðingunni í svo sem einni málsgrein í lokin með almenn-
um orðum. Þó eru þýðingar vandasamt eljuverk sem skiptir miklu fyrir þróun
íslenskrar tungu og auðgar íslenskar bókmenntir. Mér hefur fundist mjög lær-
dómsríkt að fást við þýðingar. Þær hafa aukið skilning minn og þekkingu á
íslenskri tungu, skerpt auga mitt fyrir stíl og blæbrigðum í merkingu orða. Mér
finnst ég skrifa betur fyrir þá sök að ég hef þýtt og það hefur einnig gagnast mér
við frumsamin verk. Mér hefur fundist það í senn hvíld og endurnýjun að grípa
til þýðinga.