Orð og tunga - 01.06.1990, Síða 81

Höskuldur ÞrÁinsson og Heimir PÁlsson
Er hægt að leiðbeina um þýðingar?
1 Það hlýtur að vera
Þeir sem taka að sér að halda námskeið þar sem fjallað er um þýðingar og gefa
jafnvel út kennslubækur og kennslubréf fyrir þá sem fást við þýðingar hljóta
auðvitað að trúa því að það sé hægt (þ.e.a.s. í merkingunni ‘unnt’) að leiðbeina
um þýðingar. Þar sem við höfum stundað slíka iðju verðum við auðvitað að svara
játandi þeirri spurningu sem felst í heiti erindisins.
2 Hvernig á þá að fara að því?
Þegar við hófumst handa um að semja kennslubók um þýðingar á sínum tíma
(Heimir Pálsson og Höskuldur Þráinsson 1988) vorum við þess vegna búnir að
gefa okkur svarið við þessari spurningu. I staðinn urðum við að velta því fyrir
okkur hvernig mætti fara að því að leiðbeina þeim sem vilja eða þurfa að fást
við þýðingar. Nú var það svo að mest af því sem hafði verið skrifað á íslensku um
þýðingar tók einkum mið af bókmenntaþýðingum. En þýðingar koma miklu víðar
við sögu í nútímaþjóðfélagi, eins og gestum þessarar ráðstefnu er nú væntanlega
orðið ljósara en þeim var áður, og þær eru býsna ólíkar að eðli ef að er gætt (sbr.
Heimir og Höskuldur 1988:9-10). Það hlýtur til dæmis að vera mikill munur á
því að þýða ljóð og leiðbeiningar, skáldsögu og skýrslu, Tunström og tölvuforrit.
Er þá hægt að gefa einhver ráð sem gagnast þeim sem fást við svo ólíka hluti?
Ef kennslubækur í þýðingum eru skoðaðar kemur í ljós að þar er yfirleitt hægt
að finna margvíslegar ráðleggingar, dæmi um góðar þýðingar, vondar þýðingar,
hættur sem ber að varast og svo framvegis. Efninu er skipað niður á mjög mis-
munandi vegu, stundum ekki ýkja kerfisbundið. Okkur þótti eðlilegast að reyna
að byrja á hlutum sem vörðuðu alla þýðendur og alls konar þýðingar, reyna síð-
an að gera grein fyrir mismunandi eðli þýðinga og fjalla svo aðeins um þessar
ólíku gerðir. Þessi aðferð kemur t.d. nokkuð skýrt fram í efnisyfirliti bókar okkar.
Þar sést nefnilega að byrjað er á smæstu einingunum, orðunum, síðan hugað að
orðasamböndum, þá setningum og loks heilum textum eða verkum og ólíku eðli
þeirra. I lokin koma svo nokkrar vinnureglur handa þýðendum. Þessi aðferð er
uppfinning okkar í þeim skilningi að við höfum hvergi séð henni beitt annars
staðar. Hún þróaðist bara smám saman í samvinnu okkar.
59