Orð og tunga - 01.06.1990, Qupperneq 82

60
Orð og tunga
Það er auðvitað ástæðulaust að rekja aðferð okkar hér í smáatriðum. Menn
verða bara að kaupa bókina til að kynnast henni og meta hana. I staðinn ætlum
við hér á eftir að víkja aðeins að þeim mun sem er á því að þýða bókmenntaverk
annars vegar og nytjatexta hins vegar. Síðan munum við líta á dæmigerð vanda-
mál sem þýðendur nytjatexta og þýðendur bókmenntatexta þurfa að glíma við,
svona til að varpa ljósi á ólíkar hliðar á vanda þýðenda.
3 Hvað er ólíkast?
Það er alkunna að þeir sem eru að þýða bókmenntaverk hafa ákveðnar skyldur við
höfund textans. Þetta hefur líka komið skýrt fram í erindum Kristjáns Arnasonar
og Njarðar P. Njarðvík hér á ráðstefnunni. Þýðendur slíkra verka eru að fara
höndum um listaverk, höfundarverk, og höfundinum verður að sýna trúnað. Það
má ekki breyta textanum, helst ekki fella úr honum og alls ekki bæta inn í hann.
Slíkt væru spjöll á listaverki.
Þessu er allt öðruvísi farið um margar tegundir nytjatexta. Sá sem er að þýða
kennslubók getur þurft að bæta inn skýringum, breyta dæmum o.s.frv., enda eru
kennslubækur oft bæði „þýddar og staðfærðar“, eins og það er lcallað. Sá sem vill
þýða fréttagrein til birtingar í blaði verður að liafa í huga mismunandi forsendur
þeirra lesenda sem hann er að skrifa fyrir og hinna sem frumtextinn var ætlaður.
Hann getur þurft að fella niður og bæta inn í vegna þessa. Slíkar breytingar eru
alls ekki taldar nein spjöí.l, enda stendur oft við þýddar eða endursagðar frétta-
greinar í blöðum „Byggt á Observer* eða eitthvað þvíumlíkt. Þetta þykir alveg
feikinóg sem tilvísun til frumtextans og stundum er lieimilda slíkra fréttagreina
að engu getið í blöðum án þess nokkur geri atliugasemd við það. Aftur á móti
er liætt við að Thor Vilhjálmsson hefði fengið heldur bágt fyrir ef hann hefði
merkt þýðingu sína á Nafni rósarinnar á svipaðan hátt, þ.e. „Byggt á bókinni
II nome della rosa eftir Umberto Eco“ — eða jafnvel látið eins og þýðingin væri
frumsamning hans, líkt og þýðendur fréttagreina gera oft.
Við getum haldið aðeins áfram með þessi dæmi. Sá sem tekur að sér að snara
auglýsingu um nýja gerð af tölvum þarf ekki að hafa áhyggjur af sérstökum
trúnaði við þann listamann sem samdi frumtextann, enda er hann sjaldnast
þekktur og er kannski ekki neitt sérstakur listamaður heldur. Þeir sem eru að
útbúa upplýsingar handa aðstandendum sjúklinga með tiltekinn sjúkdóm byggja
kannski á erlendri fyrirmynd en venjulega er farsælast í slíkum tilvikum að þýða
ekki heldur endursegja efnið eða byggja á því á óbeinan hátt. Þess vegna má
reyndar segja að eitt af því sem brýnast er að leiðbeina um í sambandi við
þýðingar sé að kenna mönnum að þýða ekki þar sem það á við.
Verulegur hluti af því klúðri og klaufaskap sem oft má finna í þýddu og
endursögðu efni í dagblöðum, tímaritum, auglýsingum og bæklingum hvers konar
stafar af því að þeir sem gengu frá íslenska textanum bitu sig of fast í frumtextann
og reyndu að þýða hann beint, voru með hugann of bundinn við erlendu orðin,
orðatiltækin, setningaskipunina og framsetninguna þegar farsælla hefði verið að
umorða, endursegja eða umsemja. Þetta á þó auðvitað fyrst og fremst við um
nytjatexta því listrænar þýðingar lúta öðrum lögmálum. Aður en við komum