Orð og tunga - 01.06.1990, Blaðsíða 83

Höskuldur Þráinsson og Heimir Pálsson: Er hægt að leiðbeina um þýðingar? 61
að þeim skulum við aðeins líta á vanda sem varðar þýðingar á ýmiss konar
fræðilegu efni, þar á meðal efni sem varðar tölvur, eins og Sigrún Helgadóttir og
Helga Jónsdóttir hafa talað um á þessari ráðstefnu.
4 Iðorðaheiði og Almannaska”ð
Þeir fræðimenn sem geta fengið að búa í friði í fílabeinsturni eru öfundsverðir
að einu leyti: Þeir geta notað nákvæman, faglegan '"ðaforða um fræðigrein sína
þegar þeir ræða um hana í fílabeinsturninum eða skrifast á um hana í fræðileg-
um greinum. En um leið og umræðan kemur út un ■r bert loft, ef svo má segja,
kemur upp ákveðin togstreita milli hinnar fræðilegu kröfu um nákvæman, ein-
ræðan orðaforða, íðorðin, og kröfu almennings um það að talað sé til hans á máli
sem hann skilur. Fræðilegi orðaforðinn er stundu;:i svo bundinn fræðigreininni
og nákvæmri þekkingu á henni að almenningur _lur hann ekki. Margrórnað
gagnsæi samsettra nýyrða kemur þá fyrir lítið.
Stundum er svo að sjá sem menn skiptist dálítið í tvo hópa eftir því hve
mikla áherslu þeir vilja leggja á nákvæman, fræðnegan orðaforða í þýðingum
á fræðilegu efni. Þetta hlýtur þó að ráðast að verulegu leyti af því hverjum
textinn er ætlaður. Við skulurn reyna að skýra svolítið með dæmi í hverju vandinn
er fólginn. Við veljum hér dæmi úr bók okkar (1988:91-93) og birtum fyrst
frumtextann og höfum þar auðkennt með feitu letri nokkur atriði sem farið er
með á mismunandi vegu í þeim tveim þýðingum sem á eftir koma:
Frumtexti:
The segmental constitution of an item will be given by a lex-
ical entry — a characterization of the inherent phonetic, semantic,
and syntactic properties of the items in question. The lexicon of the
language is the set of such lexical entries, with, perhaps, additional
structure that need not concern us here. We are concerned now only
with the phonetic properties of the lexical entry.
The lexical entry of an item must specify just those properties that
are idiosyncratic, that are not determined by linguistic rule.
(Chomsky 1972:39)
Sumt af þeim orðum sem hér eru auðkennd með feitu letri eru fagorð, eða íðorð,
í frumtextanum. Þýðandi þessa texta þarf því meðal annars að taka ákvörðun
um það hvort hann vill setja íðorð í stað íðorðs (og þá jafnvel búa til ný íðorð)
í þeim tilvikum eða hvort hann vill umorða textann og sneiða hjá íðorðunum
þar sem þess er kostur. FyriT leiðin getur oft hentað sérfræðingum betur því
hún er stundum nákvæmari, einkum ef komin er sæmileg festa á íðorðaforðann
í heimamálinu. Síðari leiðin getur verið auðveldari fyrir almenning eða þá sem
ekki eru sérfræðingar í greininni. Við getum sagt að með fyrri aðferðinni sé farið
yfir Iðorðaheiði, með þeirri seinni um Almannaskarð. Það er ekki öllum hent
að fara um Iðorðaheiði en sú leið liggur kannski beinna að markinu. Leiðin um