Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2016, Blaðsíða 187

186
Þar á móti hefur hann skrifað sem útgjöld, peninga og vöru, útgjöld frá
síðasta reikningi sem voru hærri en tekjurnar og fiskur afhentur Henrik
Bjelke samkvæmt skipun hirðmeistara. Auk þess dragast frá (d. afkortes)
20 skippund af harðfiski sem vegna veðurs lentu í sjónum þegar flytja átti
fiskinn um borð í skútu og einnig salt og gömul vara sem gerð er grein
fyrir í reikningnum. Samkvæmt þessu voru útgjöld Jens og frádráttur (d.
afkortning) 5 ríkisdalir, 2 ort, 1 skildingur, 2 alb og 109½ skippund af harð-
fiski. Þegar útgjöldin eru lögð á móti tekjunum (d. lignet og lagt) er ljóst
að Jens Søffrensen er skuldugur um 2 ríkisdali, 3 ort, 18 skildinga og 1 alb
sem hann hefur greitt í rentukammeri og reiknast hver dalur á 96 skild-
inga. Þann 14. janúar 1651 fær svo Jens endanlega kvittun fyrir reiknings-
haldi sínu eins og áður segir.47 Þetta endanlega uppgjör í rentukammeri
segir ekki til um raunverulegar tekjur og gjöld af léninu. Hér er lýsing á
vinnubrögðum í rentukammeri vegna persónulegs uppgjörs við einstaka
lénsmann eða fógeta þegar hann lætur af störfum. Skoða þarf allar færslur í
reikningi hvers árs til að nálgast upplýsingar um tekjur og gjöld.
Í rannsókn á Stiernholm léni á Norður-Jótlandi sem náði til áranna
1603–1661 kannaði Hans H. Fussing sagnfræðingur hverju endurskoð-
un lénsreikninganna skilaði konungi aukalega í beinhörðum peningum.
Komst hann að þeirri niðurstöðu að það hafi verið um 35 ríkisdalir að
meðaltali á árunum 1603–1661 eða rétt um 1/2 prósent af veltu lénsins
árlega. Fussing bendir á að gildi endurskoðunar hafi helst legið í þeirri
staðreynd, að hún fór fram, og þær kröfur gerðar að sýna þurfti fram á
sannleiksgildi færslnanna með fylgiskjölum og með undirskrift lénsmanna.
Krafan um undirskrift lénsmanna á fylgiskjölum kom að því er virðist fyrst
fram árið 1620 og að þeir skrifuðu undir sjálfan reikninginn árið 1626.48
Árið 1628 fyrirskipar konungur að öllum lénsmönnum, hvort sem þeir
halda afgjalds- eða reikningslén, beri skylda til að afhenda reikning sinn
í rentukammerið á tilsettum tíma samkvæmt veitingabréfinu. Þessi fyr-
irskipun er ítrekuð árið 1635 og í því bréfi segir að íslenskir lénsmenn eigi
að skila reikningi inn fyrir 1. maí. Þannig bar íslensku lénsmönnunum að
skila sínum reikningi og gera árið endanlega upp fyrir 1. maí að ári a.m.k.
frá 1635. Ef lénsmenn gerðu þetta ekki áttu þeir á hættu að missa lénin
KRiSTjana KRiSTinSdóTTiR
47 Magnús Ketilsson, Forordninger III, bls. 30–35; DRA. Regnskaber 1559–1660.
Rentemesterregnskaber 1650–1651. Indtægts- og udgiftsregnskaber nr. 140, bls.
161–163.
48 Hans H. Fussing, Stiernholm Len, bls. 143, 152–153.