Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2016, Blaðsíða 192

191
þessa helst þau að greiða þurfti laun til embættismanna og til uppihalds
starfsfólksins á konungsbúinu og til formanna á bátum konungs auk send-
inga á vaðmáli, sokkum og fiski til birgðahússins og fatabúrs konungs í
Kaupmannahöfn.
Reikningarnir voru endurskoðaðir en við þá endurskoðun voru oft
gerðar samlagningarvillur og svo virðist sem hún hafi skilað litlu aukalega í
vasa konungs, sbr. þá 35 ríkisdali sem fengust vegna hennar af Stiernholm
léni á Norður-Jótlandi. Bent er á að gildi endurskoðunarinnar er frekar
að hún fór fram og að sýna þurfti fram á sannleiksgildi færslnanna með
fylgiskjölum og undirskrift lénsmanns. Endurskoðunin var því aðhald fyrir
lénsmanninn. Hér er rétt að benda á að við uppgjör lénsmanns eða fógeta í
rentukammeri þegar þeir létu af störfum var ekki verið að finna út tekjurn-
ar af léninu eða gjöld heldur var þar um persónulegt uppgjör lénsmanns
eða fógeta að ræða gagnvart konungi.
Þar sem engin niðurstöðutala er í reikningnum 1647–1648 hvorki varð-
andi tekjur né gjöld er erfitt að átta sig á hverjar tekjur konungs voru raun-
verulega af léninu. Einnig eru tekjur og gjöld ýmist gefin upp í peningum,
vörum, skepnum og mannskap t.d. þeirra sem réru á bátum konungs og
því ekki auðhlaupið að reikna slíkt til réttrar niðurstöðu. Reikningarnir
eru þannig ekki aðgengileg heimild. Gróft er þó hægt að áætla tekjurnar
rúmlega 5.000 ríkisdali og gjöldin tæplega 3.000 ríkisdali árið 1647–1648.
Auk þessa er varðveitt ein heimild sem varð til í rentukammeri vegna
athugunar á tekjum og gjöldum ríkisins alls á árunum 1645–1646. Skjölin
um Ísland eru þó fyrst undirrituð 1648. Þar má sjá að tekjur konungs af
Íslandi gætu orðið 6.884 ríkisdalir en til samanburðar má nefna að herskip
konungs sem lokið var smíði á árið 1639 kostaði 8.000 ríkisdali. Í tölunni
6.884 ríkisdalir verður að ætla að reiknað sé með tekjum af vörum, fiski,
vaðmáli og sokkum sem sendar voru til birgðahúsa konungs auk tekna af
konungsbúunum og t.d. tíund sem lítil vitneskja virðist hafa verið um í
rentukammeri. Við þessa athugun á tekjum af léninu má sjá að lítil þekking
var í rentukammeri á mögulegum tekjum af Íslandi. Gerð er athugasemd
um tíundina sem lénsmaður og sýslumenn fái í sinn vasa en engin vitneskja
sé um í rentukammeri auk athugasemdar um ýmsar tekjur sem lénsmað-
ur fái af konungsbúinu. Segir þetta nokkuð um hversu lítið var vitað um
Ísland í Danmörku á þessum tíma.
Víst er að reikningurinn 1647–1648 varpar ljósi á tímabil lénsmanna í
Íslandssögunni sem ekki hefur mikið verið rannsakað og væri vel ef þessi
LÉNSREIKNINGUR REIKNINGSÁRIÐ 1647–1648