Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2016, Síða 5

4
GUðRúN ELSA BRAGADÓTTiR OG KRiSTÍN SvAvA TÓMASDÓTTiR
Akademísk umfjöllun um klám á Íslandi hefur hingað til einkum snúið
að klámi sem félagslegu vandamáli í samtímanum og hefur þá ekki síst
verið beitt félagsvísindalegum rannsóknaraðferðum. Hér á landi eru það
helst femínistar sem hafa lagt stund á hugvísindalega greiningu á klámi og
klámfengnum menningarafurðum síðustu áratugi. Erlendis hefur áhugi á
þessari óvirðulegu menningargrein farið ört vaxandi meðal hugvísinda-
fólks, en líta má svo á að ákveðin skil hafi orðið undir lok 9. áratugarins,
með útgáfu áhrifamikilla bandarískra bóka um sögu kláms og formlega
grundvallareiginleika þess.
Árið 1989 kom út bókin Hard Core: Power, Pleasure, and the „Frenzy of the
Visible“ eftir Lindu Williams, einn virtasta klámfræðing samtímans. Í bók-
inni greinir hún harðkjarnaklámmyndina sem sjálfstæða kvikmyndagrein
sem eigi rætur sínar að rekja allt aftur til upphafs kvikmyndagerðar á 19.
öld og einkennist öðru fremur af „lögmálinu um hámarkssýnileika“, við-
leitninni til að afhjúpa allt sem hægt er að afhjúpa, í anda hinna áhrifamiklu
kenninga Michels Foucault um nútímavísindi holdsins, scientia sexualis. Það
má líta á Hard Core sem ákveðið viðbragð við þeim hörðu deilum um klám
sem skiptu bandarískum femínistum í tvær andstæðar fylkingar á 9. áratugn-
um, tilraun til þess að stíga út fyrir þær fyrirsjáanlegu átakalínur.
Hið sama má að einhverju leyti segja um aðra áhrifamikla bók sem kom
út tveimur árum fyrr, The Secret Museum: Pornography in Modern Culture
eftir bókmenntafræðinginn Walter Kendrick. Í bók sinni rekur Kendrick
tilurð og þróun kláms í nútímanum, en fjallar nær eingöngu um ritað mál.
Í stað þess að líta á klám sem sjálfstæða menningargrein lítur Kendrick á
það fyrst og fremst sem sköpunarverk ritskoðaranna, það sem verður til
með aðgreiningunni milli þess sem má vera sýnilegt og þess sem þarf að
fela. Kendrick og Williams eiga það sameiginlegt að rekja rætur kláms
til myndunar hins borgaralega, iðnvædda þéttbýlissamfélags nútímans á
vesturlöndum, til þeirrar tækniþróunar sem gerði mögulega fjöldafram-
leiðslu mynda og texta sem lýðurinn gat notið, efri stéttum til hrellingar,
og til þess nýja flokkunarkerfis hins klámfengna sem þessar breytingar
höfðu í för með sér.
Á 10. áratugnum og þó sérstaklega á nýrri öld hafa fjölbreytilegar klám-
rannsóknir blómstrað innan hugvísinda. Femínísk nálgun er enn áhrifa-
mikil í rannsóknum á klámi, en mikils fjölbreytileika gætir í afstöðu og
greiningaraðferðum femínista; sumir fræðimenn hafa til dæmis beint sjón-
um sínum að kvenkyns neytendum kláms og möguleikum þeirra til þess að