Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2016, Síða 41

40
Orð hans má túlka sem svo að lögmálið um virðingu fyrir persónunni gefi
fólki möguleika á að leyfa viss „afnot“ af sjálfu sér, að því gefnu að fólk sé
ekki samtímis beitt blekkingum, stjórnsemi eða valdbeitingu af einhverju
tagi. Í öðru lagi felur þetta lögmál í sér skylduna til þess að greiða fyrir því
að manneskjan nái markmiðum sínum í lífinu. Forsendan er að manneskj-
an sé ekki hlutur sem hægt er að ráðskast með að geðþótta.23
Þetta telur Kant þó ekki eiga við í aðstæðum þar sem kynhvötin eða hin
kynferðislega nautn er við stjórnvölinn. Kynhvötin er náttúruleg kennd
þess eðlis að hún sækist aðeins eftir að seðja hungur sitt, skrifar hann.
Hún gerir það að verkum að manneskjan hefur aðeins áhuga á líkama
þeirrar manneskju sem hún stundar kynlíf með og því er persóna þeirrar
manneskju ekki í forgrunni. Kynhvötin er löngun sem niðurlægir, því um
leið og persóna verður að viðfangi kynferðislöngunar annarrar manneskju
hverfur allt sem einkennir siðferðilegt samband, ályktar Kant. Sem við-
fang kynferðislegrar löngunar annarrar manneskju breytist persóna henn-
ar í hlut sem hægt er að meðhöndla og nota að vild.24 Samkvæmt þess-
um skilningi er hlutgerving eðlilegur fylgifiskur kynferðislegra samskipta.
Kringumstæður kynlífs eru þó einu hugsanlegu mannlegu aðstæðurnar þar
sem hlutgerving er eðlilegt fyrirbæri að mati Kants og ástæðan er sú sem
fyrr segir: Náttúrulegt eðli kynhvatarinnar sem virðir ekki persónu mann-
eskjunnar. Kant segir:
Ef karlmaður og kona sækjast eftir að fullnægja kynhvöt sinni þá
æsa þau upp löngun hvort annars, langanir þeirra mætast, en mark-
mið þeirra er ekki mennskan heldur kynlífið. Bæði vanvirða þau
mennsku hins. Þau nota manneðli sitt sem verkfæri til að fullnægja
hvötum sínum og löngunum. Þau vanvirða það með því að haga sér
líkt og dýr. Kynhvötin hefur þá hættu í för með sér fyrir mannkynið
að líkjast dýrum.25
Hackett Publishing Company, 1963, [1930], bls. 163. Þetta rit er strangt tiltekið
ekki eftir Kant heldur byggist það á glósum úr fyrirlestrum hans sem skrifaðar voru
upp af nemanda hans, Th.Fr. Brauer, 1780. Glósurnar hafa verið bornar saman
við glósur annarra tveggja nemenda Kants og handritið loks yfirfarið af prófessor
Paul Mentzer og gefið út í fyrsta sinn árið 1824, þ.e. árið sem Kant hefði orðið 100
ára.
23 Hér styðst ég við túlkun vilhjálms Árnasonar á lögmálinu um virðingu fyrir pers-
ónunni, sjá Farsælt líf, réttlátt samfélag, bls. 100.
24 immanuel Kant, Lectures on Ethics, bls. 163–164.
25 Sama heimild, bls. 164. Allar þýðingar eru greinarhöfundar. Kant segir einnig:
„Philosophers generally point out the harm done by this inclination and the ruin
SÓLvEiG ANNA BÓASDÓTTiR