Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2016, Blaðsíða 59

58
við. Líkamleiki okkar mannfólksins kemur líklega hvergi jafnskýrt í ljós
og einmitt í kynlífinu, þar sem losti holdsins nær yfirráðum og ævafornar
dýrslegar hreyfingar vakna úr djúpum þróunarfræðilegum svefni.
viðleitnin til að aðgreina okkur frá öðrum dýrategundum er rótgróin
í nútímasamfélagi og tengist kristnum fræðum sterkum böndum, þar sem
áhersla er lögð á sálina, hið andlega, á kostnað hins líkamlega og dýrs-
lega.6 Þessa áherslu á heilagleika mannsins má bera saman við ýmis forn-
aldartrúarbrögð, þar sem vensl manna og dýra voru viðurkennd á meta-
fórískan hátt í gegnum frásagnir af blendingum manna og dýra. Dæmi
um slíkar sögur má finna í Ummyndunum Óvíðs (frásagnirnar af Ledu
og svaninum eða Seifi að tæla Evrópu í nautslíki koma upp í hugann),
afkvæmum Loka í norrænum goðsögum (hann hafði mök við hesta og
tröll) og í evrópskum ævintýrum um hamskipti og fólk í álögum (mann-
fólk breytist í froska, birni, broddgelti og seli, svo nokkur dæmi séu nefnd).
Hugmyndin um þróunarfræðileg vensl manna og annarra dýra er ekki ný
af nálinni, þótt ekki hafi tekist að færa endanlega á þau sönnur fyrr en með
tilkomu Darwins á 19. öldinni. Fornaldarspekingarnir Lúkretíus, Cíceró,
Díódórus Sikúlus og Hóratíus gáfu allir í skyn í skrifum sínum að „mann-
kynið þróaðist jafnt og þétt út frá dýrslegu eðli og myndaði smátt og smátt
tungumál og siðmenningu“, eins og sálfræðingurinn Richard Ryder orðar
það í bók sinni um langa sögu dýrasiðfræðinnar.7
Jafnvel þeir fornaldarheimspekingar sem lögðu hvað mesta áherslu á
stigveldi náttúrunnar, þar sem maðurinn tróndi efstur allra dýra, gerðu
sér engar grillur um að maðurinn væri nokkuð annað en dýr. Aristóteles
kallaði okkur „rökhugsandi dýr“ og taldi mannfólk æðra öðrum tegund-
um vegna heilabúsins, en neitaði okkur aldrei um hina líkamlegu dýrs-
legu hlið sem við deilum með ferfættum frændum og frænkum okkar.8
Kirkjufeðurnir sem tóku upp hugmyndafræði Aristótelesar um náttúrulegt
stigveldi héldu í hugmyndina um hásæti mannsins en skáru hins vegar burt
jarðtenginguna við dýrin. Í staðinn varð maðurinn sköpunarverk Guðs,
6 „On the one hand, especially in the Judeo-Christian tradition – less so in the East
– we have always seen ourselves as distinct from animals, and imagined that a wide,
unbridgeable gulf separates us from them. Humans alone are made in the image of
God. Only human beings have an immortal soul. in Genesis, God gives humans
dominion over the animals.“ Peter Singer, „Heavy Petting.“
7 „Humankind had only slowly developed from the animal condition, gradually
forming language and civilization.“ Richard D. Ryder, Animal Revolution: Chang-
ing Attitudes towards Speciesism, Oxford: Berg, 2000, bls. 68.
8 Sama rit, bls. 18.
GunnAR ThEodóR EGGERTSSon