Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2016, Page 98

97
ið er að ræða en ljóst er að íslenska ríkið er ekki lengur lútherskt. Frá og
með dönsku grundvallarlögunum frá 1849 og stjórnarskránni um sérmál
Íslendinga frá 1874 er evangelísk-lúthersk þjóðkirkjuskipan aðeins annar af
tveimur meginþáttum trúarbragðaréttarins. Hinn þátturinn felst í trúfrelsi
sem þróast hefur í átt til stöðugt aukins jöfnuðar á sviði trúmála sem nú
kemur meðal annars fram í að samkvæmt jafnræðisreglu stjórnarskrárinnar
(65. gr.) frá 1995 er óheimilt að mismuna fólki vegna trúar þess.56 Frá upp-
hafi hefur þjóðkirkjuskipanin bæði hér og í Danmörku líka verið söguleg
eða lýsandi en aldrei verið ætlað að vera boðandi. Hún var með öðrum
orðum ekki sett til að standa vörð um „rétta“ trú. Þvert á móti hvílir þjóð-
kirkjuskipanin á þeim grunni að danska og íslenska samfélagið voru bæði
lúthersk þegar þjóðkirkjuskipan var komið á í löndunum. Kirkjuskipanin
fól því aðeins í sér að ríkisvaldinu bæri að vernda og styðja ríkjandi trúar-
hefð þjóðanna eins og hún var þegar þjóðkirkjuskipanin var innleidd.57
verndin og stuðningurinn hefur í áföngum verið útvíkkaður þannig að
hann nær nú að verulegu leyti til allra skráðra trúfélaga og nú síðast hér
á landi einnig til skráðra lífsskoðunarfélaga. Tilvist lútherskrar þjóðkirkju
bindur því ekki hendur ríkisvaldsins eða hefur gagnvirk áhrif í þá veru að
ríkisvaldið þar fyrir teljist lútherskt. 58 Þegar um ríkisvaldið er að ræða
verður því líta svo á að hinu lútherska skeiði í sögu okkar sé lokið og að
það hafi runnið sitt tímabili á sama tíma og einveldið en það var afnumið
með grundvallarlögunum og stjórnarskránni.
Torveldara er að meta hvort, hvernig og í hvaða mæli samfélag okkar
og menning bera enn svipmót þess að hér urðu siðaskipti á 16. öld og
að við lifðum í raun nokkurra alda langt lútherskt skeið. Hér framar var
56 Stjórnarskrá lýðveldisins Íslands nr. 33/1944. Sjá og 1. mgr. 64. gr. sem er upp-
runaleg frá 1874 (var þá 47. gr.). Stjórnarskrá um hin sjerstaklegu málefni Íslands nr.
1/1874.
57 Hjalti Hugason, „Þjóðkirkja og trúfrelsi“, bls. 161–165. Hér á landi er ríkisvaldinu
ekki ætlað að vera lútherskt. Engin ákvæði eru þannig um kirkjuaðild þjóðhöfðingja
né handhafa löggjafar-, dóms- og framkvæmdavalds eins og tíðkaðist áður fyrr.
Danska ríkið er að því leyti „lútherskara“ að þjóðhöfðingja (konungi) er samkv.
5. gr. í grundloven frá 1849 með á orðnum breytingum (síðast 1953) ætlað að
vera félagi í evangelísk-lútherskri kirkju (þó ekki endilega Den danske folkekirke).
Er þar um að ræða þá fornu reglu (frá friðarsamningunum í Augsburg 1555) að
þjóðhöfðingi og þegnar skyldu játa sömu trú. „Danmarks riges grundlov af 5. juni
1953“, danmarkshistorien.dk, sótt 6. ágúst 2015 af http://danmarkshistorien.dk/lek-
sikon-og-kilder/vis/materiale/danmarks-riges-grundlov-af-5-juni-1953/#note1.
58 Lög um skráð trúfélög og lífsskoðunarfélög nr. 108/1999 (með áorðnum breytingum
2013). Hjalti Hugason, „Þjóðkirkja og trúfrelsi“, bls. 158–161.
HvENÆR URðUM við LúTHERSK?