Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2016, Side 111

110
Líkami manna – og þar með einnig röskun á líkamsstarfsemi – virð-
ist vera viðmið hugsana þeirra ekki síður en reynsla þeirra af veröldinni
sem þeir bjástra í og við.3 Í ljósi þess er ekki skrýtið að skitsófrenía verði
uppistaða í líkingum, jafnt í skáldskap sem umræðu um menningu. Það
hefur hins vegar verið talið ólíkt með skitsófreníulíkingum og ýmsum
öðrum sjúkdómslíkingum að í menningarumræðu verða þær fyrrnefndu
ekki áhrifamiklar í krafti þess að greina má tiltekinn einstakling frá öðrum
eða aðgreina annan (e. Other) frá sjálfi, eins og raunin er með líkingar um
t.d. berkla og eyðni. Í menningarfræði, þar á meðal í and-geðlækninga-
hreyfingunni svonefndu (e. the antipsychiatry movement) – sem lét mikið
til sín taka á síðari hluta 20. aldar og hefur haft drjúg áhrif fram á þennan
dag – er jafnan talað um skitsófreníu til að takast á við og gera grein fyrir
formgerðum í reynslu allra manna.4
3 Sjá t.d. israel Rosenfield, The Strange, Familiar and Forgotten: An Anatomy of Cons-
ciousness, New York: Alfred A. Knopf, 1992, bls. 45; Antonio R. Damasio, Descartes'
Error: Emotion, Reason, and the Human Brain, New York: GP Putnam Sons, 1994,
bls. xvi og George Lakoff og Mark Johnson, Metaphors We Live By, Chicago og
London: The University of Chicago Press, 2003.
4 Sbr. Angela Woods, The Sublime Object of Psychiatry: Schizophrenia in Clinical and
Cultural Theory, Oxford og New York: Oxford University Press, 2011, bls. 5.
Woods ræðir um andgeðlækninga-hreyfinguna í sérstökum kafla og víkur þá að
Michel Foucault, R.D. Laing og Thomas Szasz, elstu verkum Gilles Deleuze og
Félix Guattari, ritum fyrirbærafræði-sálfræðingsins Louis A. Sass, svo og skrif-
um Fredrics Jameson og Jean Baudrillard, sjá sama rit, bls. 125–144. Um þróun
andgeðlækninga-hreyfingarinnar erlendis eru menn ekki sammála, ég styðst hér við
Rob Whitley, „The Antipsychiatry Movement: Dead, Diminishing, or Develop-
ing?“ Open Forum, Psychiatric Services 10/2012, bls. 1039–1041, hér bls. 1039, en
hann bendir m.a. á að í hópi brautryðjenda hreyfingarinnar voru geðlæknar sem
voru ýmsir ósáttir við nafnið sem festist við hana þar sem þeir vildu bæta sína grein
fremur en bylta henni. Sjá einnig t.d. David J. Rissmiller og Joshua H. Rissmiller,
„Evolution of the Antipsychiatry Movement into Mental Health Consumerism“,
Open Forum, Psychiatric Services 6/2006, bls. 863–866 – Hérlendis hefur Matthías
viðar Sæmundsson sennilega verið drýgstur við að kynna Íslendingum hugmyndir,
sem kenndar eru við andgeðlækningar, en hann stóð bæði að útgáfu ýmissa verka
Foucaults og nýtti þau í eigin skrifum, sjá t.d. Útisetur: Samband geðlækninga, bók-
mennta og siðmenningar, ritstj. Matthías viðar Sæmundsson, þýð. Ólöf Pétursdóttir
og Garðar Baldvinsson, eftirmála ritar Matthías viðar Sæmundsson, Reykjavík:
Bókmenntafræðistofnun Háskóla Íslands, 1998. Í grein um skáldsögu vigdísar
Grímsdóttur, Þögnina, nýtir Dagný Kristjánsdóttir sér hins vegar bók Deleuze og
Guattari, Gegn Ödipusi: Auðvaldsstefna og geðklofi, sjá Dagný Kristjánsdóttir, „út úr
þögninni. Um Þögnina eftir vigdísi Grímsdóttur“, Heimur skáldsögunnar, Ástráður
Eysteinsson ritstýrði og ritaði formála, Reykjavík: Bókmenntafræðistofnun Háskóla
Íslands 2001, bls. 103–117.
BERGljóT SoffíA KRiSTjánSdóTTiR