Skírnir - 01.09.2007, Síða 124

skírnir392 páll skúlason
er ‡tt til hli› ar og flar me› fleim gild um sem há skól inn sn‡st um.
Ef til vill er helsta hætt an sú a› horft sé fram hjá flví a› há skól inn
er fyrst og fremst sam fé lag flar sem mestu skipt ir a› ein stak ling -
un um sé gert kleift a› leita sam an flekk ing ar og skiln ings eins og
fleir sjálf ir kjósa í sam ræmi vi› e›li starf semi sinn ar.
Kenn ing mín er flví sú a› til a› efla há skól ana svo fleir ræki
sann ar lega hlut verk sitt a› sinna mann eskj unni sem flekk ing ar -
veru flá skipti sköp um a› skilja sam fé lags legt e›li fleirra og hlúa a›
flví eft ir megni.
Há skól inn sem sam fé lag
Marg ir fræ›i menn hafa fjall a› um há skóla sam fé lag i› og ég k‡s a›
kynna hér til sög unn ar fjóra höf unda. Ég tel flá full trúa há skóla -
hef›a sem hafa flró ast á ólíku vegu í fjór um lönd um, en eiga fló
ber s‡ni lega mik i› sam eig in legt.
Fyrsti höf und ur inn er Wil helm von Hum boldt sem legg ur
meg in á herslu á há skól ann sem sam fé lag nem enda og kenn ara.
Hum boldt fékk fla› hlut verk ári› 1809 a› leggja grund völl a› Há -
skól an um í Berlín, en sá há skóli var› fyr ir mynd ann arra fl‡skra
há skóla og sí› ar há skóla á Nor› ur lönd um og jafn framt lei› andi
há skóla í Banda ríkj un um. Helstu ein kenni fleirr ar há skóla hug -
mynd ar sem vi› Hum boldt er kennd koma fram í eft ir far andi til -
vitn un í merka rit ger› hans um fletta efni:
fia› er höf u› ein kenni æ›ri mennta stofn ana a› flær líta á vi› fangs efni vís -
inda og fræ›a sem óflrjót andi verk efni. Í flessu felst a› flær eru flátt tak -
end ur í óend an legu rann sókn ar ferli. Lægri mennta stig end ur spegla lok a›
og tak mark a› safn flekk ing ar. Sam band i› milli kenn ara og nem anda á
hinu æ›ra stigi mennt un ar er frá brug› i› flví sem ger ist á lægri mennta -
stig um. Á æ›ra stig inu starfar kenn ar inn ekki í flágu nem and ans; til vistar -
rétt læt ing kenn ara og nem anda er fólg in í sam eig in legri leit fleirra beggja
a› flekk ingu. Frammi sta›a kenn ar ans er há› ástund un og áhuga nem and -
ans — án flessa fengju hvorki vís indi né fræ›i mennska flrif ist. Ef nem end -
urn ir, sem mynda áheyr enda hóp kenn ar ans, kæmu ekki til hans af fús um
og frjáls um vilja, yr›i hann í flekk ing ar leit sinni a› leita flá uppi. Til gangi
vís inda og fræ›a er best fljón a› fleg ar hæfi leik ar beggja renna sam an.