Skírnir - 01.09.2007, Qupperneq 161

58 Lax ness, Al fl‡›u bók in I, bls. 98.
59 Lax ness, Al fl‡›u bók in I, bls. 140; Lax ness skír skot ar hér til Al fling is há tí› ar inn -
ar 1930.
60 Rit ger› Árna Sig ur jóns son ar, „Hug mynda fræ›i Al fl‡›u bók ar inn ar“, Tíma rit
Máls og menn ing ar 43:1 (1982), bls. 37–63, er ít ar leg asta grein ar ger› in fyr ir
flessu vi› fangs efni sem birst hef ur. En höf und ur inn læt ur vi› fla› sitja a› setja
hug mynd ir Lax ness í sam hengi vi› marx isma í sam tím an um. Hann bend ir á
ví› tæk an skyld leika me› flví af brig›i marx-lenín isma sem flá ré› ríkj um, svo
og á ‡mis merki um sam ú› me› vinstri rót tækni af fleim toga sem komm ún -
ista hreyf ing in for dæmdi. Mín sko› un, sem hér hef ur kom i› fram, er sú a› rót -
tækni Lax ness sé af sér stæ› um toga og eigi margt a› rekja til Spen glers; hva›
var› ar „marx-lenínísk an“ flrá› í hugs un Lax ness vir› ist mér a› slíkt megi
frem ur eigna flví fræ›i lega and rúms lofti sem lék um vinstri menn held ur en ein -
hvers kon ar kenn inga bund inni af stö›u sem hann a› hyllt ist af rá›n um hug.
Frum leg ustu hug mynd ir Lax ness falla ekki a› skapa lóni marx-lenín ism ans.
skírnir 429oswald spengler og halldór laxness
ur reisn væri ekki full kom in ef ekki væri til sta› ar frum kvö› ull í
spá manns klæ› um, og Jónas Hall gríms son er aug ljós asti kost ur inn
í fla› hlut verk. Sú hli› stæ›a sem dreg in er milli hans og Dostojev -
skís, me› beinni skírskot un til Spen glers,58 er mark ver›: a› vísu
voru fleir ekki and lega skyld ir a› neinu veru legu leyti, en líta má
á flá bá›a sem fram ver›i menn ing ar legr ar end ur fæ› ing ar.
A› vísu á s‡n Hall dórs á fram tí› ina sér a›ra hli›. Til raun hans
til a› bræ›a sam an hug mynd ir frá Marx og Spen gler nær há marki
fleg ar n‡r mátt ur í menn ing unni er flétt a› ur sam an vi› fljó› fé lags -
bylt ingu. Hall dór lag ar al kunna hug mynd um „kosti van flró un ar“
(advanta ges of backwar dness) a› ís lensk um a› stæ› um og held ur
flví fram a› veik leiki ís lensks kap ít al isma, og skort ur á hef› um
sem hald i› gætu hon um uppi, muni lei›a til fless a› um skipt in á
vit sós í al isma ver›i au› veld ari en ann ars sta› ar á Vest ur lönd um.
Hann tek ur vænt ing ar sín ar sam an í full yr› ingu sem hann taldi
rétt ast a› flurrka út í annarri út gáf unni: „Spá mín er sú, a› Ís land
muni á sín um tíma halda flús und ára minn ingu vís inda legs skipu -
lags á und an ö›r um fljó› um, eins og fla› held ur nú há tí› lega flús -
und ára minn ingu fling ræ› is á und an ö›r um fljó› um.“59
Um Al fl‡›u bók ina er margt fleira a› segja, og ég er hvorki a›
gefa í skyn a› Spen gler hafi a› geyma eina lyk il inn a› bók inni, né
a› verk i› megi túlka án fless a› taka me› í reikn ing inn spenn una
milli ólíkra flátta í flessu óvenju marg slungna hug mynda fræ›i lega
hana stéli.60 En eins og ég hef reynt a› s‡na fram á flá›i Hall dór