Skírnir - 01.04.2003, Blaðsíða 49
SKÍRNIR
PURITAS NOSTRÆ LINGVÆ
43
úr góðum höfundum (boni auctores), þ.e.a.s. fornaldarhöfund-
um, einkum Cicero,20 þó með þeirri undantekningu að tekin eru
með nokkur dæmi úr verkum Erasmusar frá Rotterdam
(1469?—1536). I raun er hér á ferðinni kennslubók í latneskri
málhreinsun, ein af mörgum sem samdar voru fyrir latínuskól-
ana og áttu fyrirmynd í frægu riti, Elegantiarum linguae latinae
libri sex, eftir ítalska húmanistann Lorenzo Valla (1407-1457)
sem hann lauk við að skrifa árið 1444 og prentað var í 59 útgáf-
um á 65 árum.
Þrátt fyrir mikla útbreiðslu þótti rit Valla of langt, erfitt og
óaðgengilegt til nota í skólum og af því voru gerðar nokkrar
styttar og endurskoðaðar útgáfur. Eina slíka, Epitome in ele-
gantias Laurentii Vallae elegantiarum libros, tók Erasmus sjálf-
ur saman, sem skýrir e.t.v. hvers vegna honum, einum miðalda-
og nýlatínuhöfunda, er sýndur sá heiður af Vogelmann að vitn-
að sé til hans í bókinni. Samantekt Erasmusar var oft endurbætt,
og þá a.m.k. í einu tilviki (Köln 1546) prentuð með „samansafni
yfir óhrein orð“ (farrago sordidorum uerborum) í latínu. Valla
hafnaði því ekki aðeins að nokkur höfundur eftir Boethius
(480 ?—524) hefði skrifað óspillta og réttnefnda latínu, heldur lét
hann einnig lönd og leið alla málfræðihefð miðalda frá og með
ísidorusi frá Sevilla (570?—636). Svo sem ljóst er, jafnvel af Hóla-
útgáfunni á Elegantiae Latini sermonis, reyndi Valla að skrifa al-
gjörlega nýja latneska málfræði með því að draga saman reglur
(regulae) um málnotkun (usus) byggðar á engu öðru en dæmum
úr verkum „góðra“ höfunda. Þessi aðferð krafðist þess að Valla
kynni utan að mikinn hluta af verkum Ciceros og annarra forn-
aldarhöfunda. Reglur Hólaútgáfunnar eru settar fram í uppeldis-
legum hvatningartón: Með því að fylgja þeim lærir nemandinn
(studiosus) að skrifa óspillta (incorrupta), stílfagra (elegans),
þekkilega (venusta), fágaða (polita), alvarlega (gravis), vel orðaða
(ornata) og rétta (recta) latínu í samræmi við málnotkun (usus)
20 Einnig eru gefin dæmi úr verkum eftir Suetonius, Quintillianus, Tertullianus,
Velerius Maximus, Catullus, Ovidius, Plinius yngra, Sallustus og Livius.