Skírnir - 01.04.2003, Qupperneq 77

SKÍRNIR
HIN HREINASTA KRISTNI
71
slíkt ljós tengsla og skyldleika leitt okkur á hinar myrkustu villi-
götur.
Á þessum síðum hyggst ég gera tilraun til að draga sögu vest-
rænna túlkana á kínverskri hugsun inn í ofangreinda umræðu.
Vafalaust (og vonandi) kann flestum að finnast fyrstu tilraunir
vestrænna „kínafræðinga" til að skilja kínverska menningu um
margt fráleitar. En þótt ýmislegt hafi síðan breyst til batnaðar þá
held ég því fram að hér sem annars staðar hafi okkur enn ekki tek-
ist að frelsa okkur undan hugmyndafræðilegum klafa hins
platónsk-kristna hugsunarháttar. Þannig dregur nokkuð úr fárán-
leika hinna fyrstu túlkana þegar tekið er tillit til þess að á þeim og
ýmsum nútímatúlkunum er ef til vill enginn eðlismunur heldur
aðeins stigsmunur. I fjórða hluta þessarar greinar mun ég drepa á
nokkur helstu vandamál sem snúa að vestrænum túlkunum á kín-
verskri heimspeki og þýðingum á hugtökum hennar. I hinum
næstu tveimur mun ég hins vegar einbeita mér að fyrstu túlkunun-
um og sögulegum forsendum þeirra.
II.
Þeir Vesturlandabúar sem fyrstir gerðu metnaðarfullar tilraunir til
að skilja og túlka kínverska hugsun á nýöld voru rómversk-kaþ-
ólskir trúboðar er tóku að sækja þáverandi Kínaveldi heim á seinni
hluta 16. aldar í kjölfar ferða portúgalskra farskipa austur í heim.4
Nú vakti að sjálfsögðu fyrst og fremst fyrir trúboðunum að kristna
kínversku „heiðingjana" og innræta þeim vestræna siði og því má
almennt ætla að þeir hafi einungis haft áhuga á að skilja kínverska
menningu upp að því marki sem gagnaðist þeim við trúboðið.
Italski kristmunkurinn Matteo Ricci er þó undantekning, en
hann er jafnframt þekktasti og áhrifamesti trúboðinn í Kína fyrr
4 Kristið trúboð í Kína á sér þó lengri sögu. Þegar á 7. öld höfðu trúboðar nestor-
ísku kirkjunnar, sem átti sér höfuðból í persneska heimsveldinu og var raunar
undir sterkum áhrifum frá hinni persnesku zaraþústratrú, lagt leið sína þangað
og stundað trúboð í u.þ.b. tvær aldir með litlum árangri. Þeir sneru síðan aftur
þegar Mongólar komust til valda í Kína á 13. öld en einkum vegna þess að þeir
voru háðir vernd mongólska keisarans hurfu þeir með falli hans og stofnun hins
alkínverska Ming-veldis árið 1368. Sjá Gernet, s. 283-6; Standaert, s. 1-2, 43.