Skírnir - 01.04.2003, Blaðsíða 89

SKÍRNIR
HIN HREINASTA KRISTNl"
83
grónu platónsk-kristnu tilhneigingu vestrænnar hugsunar sem ég
mun nú fara nokkrum orðum um.
Það voru þeir Nietzsche og Heidegger sem fyrst beindu spjót-
um sínum að þessari tilhneigingu, en hún lýsir sér einkum í leit að
bjargföstum veruleika sem grundvallar allt það sem honum til-
heyrir. Fyrstur til að setja fram skýra heimsmynd sem lýtur þess-
ari tilhneigingu var Platón. Hann segir að hin síbreytilega sýndar-
veröld sé óæðri hinni „raunverulegu" og óbreytanlegu, enda hin
fyrrnefnda óáreiðanleg og hverful. Þar sem skilningarvitin eru háð
jafnt innri sem ytri duttlungum ber að beita röklegri og áreiðan-
legri skynseminni til að greina hinn „sanna“ veruleika. Með yfir-
ráðum kristindóms á Vesturlöndum, sem að verulegu leyti studd-
ist við heimsmynd og frumspeki Platóns, varð þessi tilhneiging
ríkjandi. Hún hefur alið af sér gildishlaðna tvíhyggju sem öllu
skiptir upp í gagnstæð hugtakapör þar sem annað tilheyrir í ein-
hverjum skilningi þessum veruleika og er því ráðandi, svo sem
reynd/sýnd, sannindi/ósannindi, líf/dauði, sál/líkami, gott/illt og
hér má án vafa bæta við nákvæmni/margræðni.
Rétt er að leggja áherslu á það að hér er aðeins um tilhneigingu
að ræða sem er engan veginn altæk eða algild fyrir vestræna menn-
ingu. Frá henni er vissulega að finna undantekningar. En það er
áreiðanlega réttlætanlegt að segja hana lýsandi fyrir almennan
vestrænan hugsunarhátt, að minnsta kosti fram á seinni hluta 20.
aldar. Á síðustu áratugum hafa fágaðir póstmódernískir hugsuðir
á borð við Jacques Derrida einmitt einbeitt sér að áhrifum hennar
á hvers kyns orð- og rökræðu á Vesturlöndum nútímans. Tilgáta
mín er sú að þessi tilhneiging hafi einnig haft gífurleg áhrif á túlk-
un og skilning Vesturlandabúa á kínverskri heimspeki, því þeir
hafa almennt reynt að greina hana í samræmi við sígilda tvíhyggju
vestrænnar hugsunar. Vandinn er hins vegar sá að þar fer meira
fyrir uppspuna en uppgötvun, því kínversk hugsun fylgir ekki
sömu tilhneigingu.
Platón hafði vissulega rétt fyrir sér í því að skilningarvitin og
sýndin geta blekkt okkur. Þannig komum við stundum auga á
fyrirbæri í öðrum menningum sem svipar til fyrirbæra í okkar eig-
in, en sem í raun hvíla á afar ólíkum hugsunarhætti. Gott dæmi um