Skírnir - 01.04.2003, Page 92
86
GEIR SIGURÐSSON
SKÍRNIR
speki er litið svo á að í Kína sé alls enga heimspeki að finna, einungis
vegna þess að í Kína er ekki að finna neina heimspeki samkvæmt vestrænu
mynstri. Séð frá þessu sjónarhorni er kínversk menning alls ekki neitt. Því
hvað tjóar að tala um menningu ef Kína skortir þessa mikilvægustu und-
irstöðuþætti menningar?31
Þegar reynt er að nálgast framandi menningarheim með „fordóm-
um“ eigin menningar er ávallt mögulegt, raunar að einhverju leyti
óhjákvæmilegt, að hugtökunum sé sniðinn of þröngur stakkur. I
sjálfu sér er ekkert bogið við það, enda hafa þessi hugtök mótast
út frá þörfum þess tiltekna menningarlega veruleika sem þau hafa
orðið til í. Hættan er hins vegar sú að okkur yfirsjáist þetta eða við
gleymum því. Gadamer hefur án vafa rétt fyrir sér í því að án „for-
dóma“ er okkur með öllu ókleift að öðlast skilning á fyrirbærum
yfirleitt. Fordómar hafa því líku hlutverki að gegna og Kant ætl-
aði hugkvíum skilningsgáfunnar. En þar sem þeir eru menningar-
lega grundvallaðir, og fjarri því að vera altækir, má ekki gleyma því
að þeir geta jafnframt verið skilningsgáfu okkar fjötur um fót.
„Grunsemdir" eru þannig ekki aðeins réttlætanlegar heldur nauð-
synlegar og of skjótur skilningur á forn-kínverskri hugsun er
áreiðanlega misskilningur.
Þetta er þó ekki svo að skilja að samspil kínverskrar og vest-
rænnar hugsunar sé útilokað. Slíkt samspil getur þvert á móti ver-
ið sérlega skapandi og opnað hugsanagáttir sem menning okkar
hefur haldið luktum. Gadamer, sem einbeitir sér einkum að túlk-
un á vestrænni hugsun fyrri tíma, hefur nefnt að fjarlægð í tíma
geti verið afar frjósöm skilyrði túlkunar og skilnings. Framvinda
sögunnar og atburðir hennar geta oft og tíðum afhjúpað fordóma
í hugsun fyrri tíma sem þá var ógjörningur að koma auga á.32 Að
sama skapi tel ég unnt að ræða um frjósemi menningarlegrar fjar-
lægðar. Gaumgæfilegur samanburður á menningu okkar og ann-
arra gerir okkur ekki einungis kleift að öðlast skilning á því sem er
framandi, heldur getur hann einnig opnað augu okkar fyrir
djúptækum sérkennum okkar eigin arfleifðar og þar með okkar
31 Mou, s. 1.
32 Gadamer, s. 296-305 [275-84].