Skírnir - 01.04.2003, Page 115

GUNNÞÓRUNN GUÐMUNDSDÓTTIR
Skáldað um líf
Sjálfsævisögur sem bókmenntagrein á tímum póstmódernisma
Það hefur löngum vafist fyrir fræðimönnum að finna hentuga og
algilda skilgreiningu á sjálfsævisögum sem bókmenntagrein.
Helsta ástæðan er ef til vill sú að í sjálfsævisögum takast á tvö mun
stærri fyrirbrigði: sagnfræði og skáldskapur.1 Frá upphafi vega
hafa höfundar sjálfsævisagna reynt að brúa bilið á milli þessara
fyrirbrigða, meðal annars með því að afneita annarri hvorri grein-
inni, til dæmis gefa til kynna að hér sé alls ekki um sagnfræði að
ræða, eða með því að afneita áhrifum skáldskapar á skrifin. I eina
tíð var það til að mynda algengt að höfundar réttlættu skrifin eða
hétu því að halda sig við sannleikann í inngangi að verkum sínum.2
Síðustu þrjátíu árin eða svo má svo merkja ákveðna áherslubreyt-
ingu hvað þetta varðar, þar sem höfundar neita að velja á milli
þessara tveggja greina og koma sér þess í stað þægilega fyrir á
mörkum sagnfræði og skáldskapar.3 Þessi breyting endurspeglast
1 Eins og Richard Holmes orðar það hafa ævisögur alltaf verið til vandræða þar
sem þær urðu til við ógilt hjónaband Sögu og Skáldskapar og eru því eins kon-
ar bastarður. Holmes 1995, s. 15. Þetta efni fjalla ég nánar um í bók minni
Borderlines: Autobiography and Fiction in Postmodern Life Writing 2003.
2 Rousseau lofar í inngangsorðum að frægri sjálfsævisögu sinni að sýna lesendum
sinn innri mann og heitir því að leiðrétta það sem aðrir hafa um hann sagt (Rous-
seau 1959). Stendhal ætlar hins vegar að kynnast sjálfum sér (Stendhal 1988) og lof-
ar því sannleiksleit, en er varkárri en Rousseau þegar hann segist vona að hann geti
skrifað þetta án þess að ljúga, án þess að gabba sjálfan sig (s. 9). Joseph Conrad er
meðvitaður um vandann og lofar aðeins „sannleika af hæfilegri gerð“ (Conrad
1988, s. xiii). Inngangsorð lýsa oft mjög markvissum tilgangi með skrifunum, eins
og Edmund Gosse gerir í inngangi að Father and Son og segir að sagan sé „í einu
og öllu sönn ... Hún er birt sem skýrsla, heimild um menntunar- og trúarástand
sem aldrei kemur aftur“ (Gosse 1983, s. 33). Allar þýðingar eru eftir greinarhöfund.
3 Þessi einkenni sjást mun fyrr hjá einstökum höfundum og mætti nefna þar
Proust og Þórberg Þórðarson sem dæmi, en þetta verður þó ekki almennt hugð-
arefni fyrr en mun síðar.
Skírnir, 177. ár (vor 2003)