Skírnir - 01.04.2003, Page 152
146 SIGURÐUR GYLFI MAGNÚSSON SKÍRNIR
þær stjórni öllu rannsóknarferlinu og beini niðurstöðum fræði-
manna að ákveðnu marki. Hinn kosturinn væri sá að Loftur Gutt-
ormsson ætli sér að greina heimsbyggðinni frá hvert sé, hvorki
meira né minna en, eðli manns og samfélags, hvert sé eðli sögulegr-
ar þróunar og hver séu hreyfiöfl sögunnar. Eg er smeykur um að
það sé hrein tímaskekkja að ætla sér að færast slíkt í fang, enda
hefur stór hluti fræðasamfélagsins víða um heim kastað fyrir borð
hugmyndum sem byggjast á eðlishyggju sem oft fylgir karllægum
og evrópumiðuðum áherslum. Einsögufræðingar hafa ekki aðeins
snúist gegn þessum hugmyndum heldur var sú andstaða kveikjan
að tilurð einsögunnar, eins og Carlo Ginzburg lýsir ágætlega í
mörgum greinum sínum sem vísað var til í fyrri Skírnisgrein
minni. Ég hef þó tekið skýrt fram að það geti verið erfitt að víkja
sér undan áhrifum stórsagna en hef á sama tíma hvatt til þess að
það sé reynt. Einvæðing sögunnar er tilraun til slíkrar stefnu-
breytingar.
Loftur Guttormsson rökstyður þá fullyrðingu sína að ekki
verði undan hefðbundnum vinnuaðferðum sagnfræðinga vikist
með því að taka dæmi af rannsókn minni af bræðrum af Strönd-
um, þeim Halldóri og Níelsi Jónssonum frá Tindi í Kirkjubóls-
hreppi. Hann telur að þeir „... verð[i] fyrst verulega áhugaverðir í
ljósi hugmynda um nýjan skilsmun menntaðra og ómenntaðra í
íslensku sveitasamfélagi um aldamótin 1900.“44 Þetta er rangt hjá
Lofti, þeir eru einfaldlega áhugaverðir í sjálfu sér; rannsóknarefni
sem er líklegt til að gefa sagnfræðingum og öðrum tækifæri til að
komast undan ímynduðum skilsmun milli hópa í samfélaginu. Hér
er komið að kjarna vandans; fræðimenn á borð við Loft grípa án
mikillar umhugsunar til veigalítilla hugtaka (eða upphrópana) til
þess að bera kennsl á einkenni lífshlaups fólks og setja það í „rétt“
samhengi. Ætli þessi hugtakanotkun, skilsmunur, eigi ekki að vísa
lesendum veginn að því hvar „hreyfiöfl sögunnar" sé að finna?
Þannig skiptir engu máli hvaðan einstaklingurinn sem er til um-
fjöllunar kemur, honum eða henni er komið fyrir í kvíum sem
fræðimenn hafa vanist að nýta, kvíum sem grundvalla virkni stór-
44 Loftur Guttormsson, „Smátt og stórt í sagnfræði“, bls. 467.