Skírnir - 01.04.2003, Page 184
178
KENEVA KUNZ
SKÍRNIR
drífa, fara, hlaupa, höggva, koma, róa, ríða, sigla, einkum þegar með þeim
fer atviksorð eða atviksliður með tímamerkingu, s.s. þar næst, eptir þat,
o.s.frv. Þetta kallar hann einkenni tiltekinnar málhefðar: „Þetta er klassísk
nútíð til að merkja beina ræðu, í hreyfingarsögnum og föstum orðasam-
böndum.“14
Það er því freistandi að samsinna van den Toorn þegar hann kemst að
eftirfarandi niðurstöðu: „Tíðavíxlun í fornsögum skiptir þannig ekki máli
sem formlegt máleinkenni heldur sem fyrirbæri skáldverksins sem liggur
dýpra í mannlegri meðvitund en marka má af ytra formi þess - sem fyrir
okkur nálgast hið óþýðanlega.“15
í nýlegri bók um þýskar þýðingar íslenskra fornsagna tekur Maria
Winkler hvorki afstöðu með því né á móti að fylgt sé tíðavíxlun frumtext-
ans. „Tíðavíxlun frá nútíð til þátíðar og öfugt á sér oft stað án þess að nú-
tímalesendur sjái til þess neina ástæðu, en er þó einkennandi fyrir Islend-
ingasögurnar. Þegar þýtt er á þýsku getur maður reynt að leika hana eft-
ir, a.m.k. að einhverju leyti, eða ákveðið að nota það sem væri eðlilegt á
þýsku, þátíðina. Þetta vandamál verður hver þýðandi að leysa eftir bestu
getu.“16
Að fylgja notkun forníslenskra texta á fornöfnum er annað dæmi um
viðleitni til að ná formlegu jafngildi. Fornsögurnar nota fornöfn mjög
mikið, stundum að því er virðist af takmarkaðri virðingu fyrir skilningi
lesenda. Að reyna að leika þetta eftir kemur misvel út í nútímamálum þar
sem fornöfn bera mismiklar málfræðilegar upplýsingar - ensku fornöfn-
in hafa færri föll og stundum engin kyn (vegna notkunar „it“ til að tákna
næstum alla dauða hluti) sem hjálpa lesanda að átta sig á því sem er að ger-
ast. Enn verra er þegar persónur bera sama nafn en þýðandi skirrist við að
bæta eftirnafni eða viðurnefni við til að skýra málin. Þetta er ekki alltaf
einfalt mál, en til að sýna hversu erfiðir svona kaflar geta verið er hér stutt
dæmi úr Heiðarvíga sögu sem greinarhöfundur var einu sinni svo ólán-
söm að þurfa að þýða:
Þorgísl hlífir sér ekki og eigi var sá maður í því héraði er öllum þótti
meira brautargengi að en honum. Þorgísl ræðst honum í móti, bróðir
Þórodds, og eigast við lengi og ei skortir harðfengi hvorntveggja.
Og eitt högg höggur Þorgísl til hans úr brúnunum ofan nefið og
mælti: „Nú fékkst þú gott mark og þér hæfilegt. Slíkt skylduð þér
fleiri hafa.“
14 Rokkjær, C. C. „Om tempusblandningen i islandsk prosa indtil 1250“ íArkiv
för nordisk filologi LXXVIII (1963), 197-216.
15 Van den Toorn, bls. 152.
16 Winkler, M. Islandersagas und ihre Uhersetzungen. Bern/Frankfurt am Main/
New York/París (1989).