Skírnir - 01.04.2003, Side 194

188
MÁR JÓNSSON
SKÍRNIR
þessu tagi? Ekki yrði tekið mark á Kolbeini og Jóni nú um stundir og
hvað þá að Klemus yrði dæmdur til dauða. Það sem fram kemur í málinu
flokkast undir það sem sagnfræðingar á síðustu árum hafa nefnt hugarfar
eða hugarheim, jafnvel sameiginlega vitund alþýðu manna. Sýslungar
Klemusar trúðu áburði Kolbeins og Jóns. Yfirvöld tóku mark á þeim,
jafnt sýslumaður sem lögréttumenn og lögmenn. í dóminum birtist and-
rúmsloft 17. aldar, ef svo má að orði komast: galdrar gerðust og virkuðu.
Refsinga var þörf til að vinna gegn þeim og þær voru harðar: heiftarleg
hýðing eða líflát. Hvorki hugmyndirnar né refsingarnar ná nokkurri átt,
segja væntanlega flest okkar, en er þá einhver von til þess að við getum
botnað í þessum málum?
II. Ólína
Ólína setur sér það markmið í bók sinni að veita yfirsýn yfir það sem hún
kýs að nefna „brennuöldina", einkum með það í huga að „kanna hvort
eða á hvern hátt alþýðuviðhorf og lærð hugmyndafræði náðu að skapa
skilyrði fyrir þau galdramál sem hér voru háð fyrir dómstólum, og um-
fang þeirra“ (13). Slík heildarsýn fáist helst með því að líta til alþingis sem
æðsta dómstóls landsins, enda dómsgögn úr sýslum landsins stopul og
sundurleit. Þungamiðja verksins er því athugun á ólíkum viðhorfum yfir-
valda og almennings til galdra, með mati á gildi heimilda og samanburði
við útlönd (14). Markmiðin eru skýrt skilgreind og sú nýjung spennandi
að freista þess að nota þjóðsögur og annað efni frá 19. öld sem vitnisburð
„um viðhorf manna til galdraiðjunnar og þeirra sem hana stunduðu, fyr-
ir og eftir daga galdratímabilsins“ (15). Þetta lofar góðu og Ólínu tekst á
margan hátt vel að fylgja orðum sínum eftir.
Eftir skínandi skemmtilega umfjöllun um orð og hugtök um viðfangs-
efnið (19-25) er athygli beint að erlendu samhengi í kafla um galdrafárið
í Evrópu. Nákvæm greinargerð fyrir Nornahamri munkanna Kramers og
Sprengers frá 1486 er gagnleg og hér nýtist þýðing Montague Summers
frá 1928 prýðilega (34-46). Aftur á móti er hreint ótrúlegt að inngangur
hans að þýðingunni og bók hans um sögu galdra frá því tveimur árum
áður skuli vera notuð um nokkurn skapaðan hlut miðað við þær forsend-
ur sem hann gaf sér. Hann trúði því staðfastlega að um skeið hefði verið
til alþjóðleg hreyfing norna og djöfladýrkenda gegn kristinni trú og for-
ingjum hennar. Ólína finnur að þessum hugmyndum (55) en notar
umfjöllun Summers engu að síður mikið og fullyrðir á einum stað: „Hann
er einn af fáum 20stu aldar fræðimönnum sem hafa unnið upp úr frum-
gögnum 15du og 16du aldar. Ég hika því ekki við að vitna til hans síðar í
þessu riti um ýmsar sagnfræðilegar staðreyndir, þó að skoðanir okkar fari
engan veginn saman“ (15—16n). Fyrri setningin er reyndar alls ekki rétt og
hugmyndir Summers svo vitlausar að engin leið er að treysta honum um