Skírnir - 01.04.2003, Page 195

SKÍRNIR SIGURÓP ANDSKOTANS EÐA REIÐI GUÐS?
189
neitt. Hefði farið betur á því að Ólína hafnaði honum algerlega, líkt og
hún gerir við Margaret Murray, sem skrifaði álíka vitleysu og Summers
um sama leyti (16). Ólína hefði þá komist hjá því að skrifa setningu eins
og þessa: „Svo virðist sem því hafi almennt verið trúað innan kirkjunnar
á dögum galdraofsókna að heimurinn væri undirlagður af einu allsherjar-
samsæri djöfulsins og norna hans gegn siðmenningunni" (72). Nær hefði
verið að fylgja Joseph Hansen betur, og hans líkum, en hann lagði á árun-
um 1898-1901 traustan grunn að rannsóknum á galdraofsóknum ár-
nýjaldar og er getið neðanmáls (34n, 62n), eða þá að nota enn fleiri síðari
rannsóknir á borð við bækur Gustavs Henningsens frá 1981-1984 og
Háxornas Europa frá 1987, sem koma að góðu gagni í bókinni. Almennt
má annars segja að fullmikið fari fyrir ritum frá áttunda áratug 20. aldar
og dálítið frá þeim níunda, en að minna beri á nýrra efni.
Samantekt á tilraunum fræðimanna til skilgreininga og útskýringa á
galdrafárinu er góð og efasemdir Ólínu um að hægt sé að finna einhlít
svör vel rökstuddar (59-65). Hér er svæði rutt sem síðan nýtist í umfjöll-
un um nálægari slóðir, fyrst Norðurlönd (66-70) og síðan ísland. Yfirlit
um landshagi og menningu hérlendis á 17. öld hentar til undirbúnings
(75-85). Meira hefði þó mátt vera þar um hugmyndafræðilegt samhengi
galdratrúar, en að því er aðeins vikið undir lokin þegar rædd eru hugsan-
leg áhrif af málflutningi presta. Afar áhugaverðri tilvísun úr bréfabók
Þorláks biskups Skúlasonar er hins vegar vísað til sætis neðanmáls um að
sóknarbörn prests í Skagafirði hefðu kvartað undan því að hann „predik-
aði oftast fyrirdæmingarpredikun, en evangelium allsjaldan” (86n). Því
miður er ekki í kaflanum tekið á því hvernig galdrafárið fjaraði út undir
lok 17. aldar og þess þáttar viðfangsefnisins ekki getið fyrr en alveg í lok-
in í skrá yfir galdramál: „Er nú ljóst orðið að tónninn í veraldlegum yfir-
völdum gagnvart galdragrunsemdum er orðinn allur annar en var fáum
árum áður, eins og á eftir að sannast í næstu málum“ (382).
Margar góðar hugmyndir og ábendingar eru í bókinni, svo sem um
hlutverk lögréttu (132) og að aldrei var farið eftir danskri skipan frá 1576
um áfrýjunarskyldu í líflátsmálum (127-28) og ekki einu sinni konungs-
bréfi sama efnis sem beinlínis var sent hingað árið 1663 (131, 144), þótt
ekki sé rétt að þá hafi lögrétta átt að vera „frumdómstóll" (131). Mjög
áhugaverður samanburður er gerður á kæruatriðum og játningum í máli
Kirkjubólsfeðga (153-56), sem og í máli Ara Pálssonar (173). Við þá
greiningu birtast brotalamir í réttarkerfi landsins, sem Ólínu verður tíð-
rætt um og talar á einum stað um sem „ódæðisverk undir yfirskini rétt-
vísi“ (101). Þessir ágallar eru þó hvergi skoðaðir ofan í kjölinn á einum
stað, heldur er látið sitja við setningar á borð við þessa: „Svo virðist sem
ýmsu hafi verið áfátt í framkvæmd íslenskra dóma á 17du öld“ (133).
Nokkuð er gert úr greinargerð Árna Magnússonar og Páls Vídalíns árið
1706 um meðferð galdramáls Ara Pálssonar árin 1680-1681, en aftur lát-