Skírnir - 01.04.2003, Qupperneq 196

190
MÁR JÓNSSON
SKÍRNIR
ið duga að slá óréttlætinu föstu: „Segja má að mál þetta bregði óvenju
skörpu ljósi á réttarfar brennualdarinnar" (170). Umfjöllun sem ætlað er
að sýna þetta er oftast á þann veg að sagt er vandvirknislega frá völdum
málum: „vert að gera ítarlegri grein fyrir nokkrum málum sem segja má
að varpi, hvert með sínum hætti, Ijósi á réttarfar brennualdarinnar" (152).
Mál Margrétar Þórðardóttur úr Trékvllisvík er gott dæmi um slíka end-
ursögn úr alþingisbókum og eftir Ólafi Davíðssyni með (of) löngum
beinum tilvitnunum. í niðurstöðu er Margrét borin saman við Þuríði
Jónsdóttur og sér Ólína „óvenju skýra samsvörun" með þeim: „Báðar sáu
þær feður sína brennda á báli, sættu galdraákærum, en náðu fram eiðurn."
Úr þessu hefði mátt vinna betur en hér er gert: „Það er athyglisvert að
Þorleifur Kortsson, sem og dómendur á alþingi, skuli hafa sýnt þá misk-
unn í máli Margrétar sem raun ber vitni. Ekki síst í ljósi þess hve atorku-
samur Þorleifur var að brenna galdramenn, þar á meðal föður hennar árið
1654“ (160-62).
Hvað sýnir þessi „milda" meðferð á Margréti og Þuríði? Vísar hún
ekki einmitt til þess að þrátt fyrir allt var „system i galskaben“ ? Hvernig
á að skýra að sumir voru brenndir en aðrir sluppu, jafnvel þótt málsatvik
virðist sambærileg? Var gerður mannamunur: konum kannski hlíft og
prestum og skólapiltum? Á einum stað segir Ólína: „Er engum blöðum
um það að fletta að réttarstaða manna batnaði eftir því sem ofar dró í
þjóðfélagsstiganum" (191). Sóknarprestar voru „undarlega oft“ málsaðil-
ar (187) en aðeins fjórir sóttir til saka og enginn dæmdur (191n). Fáar
konur voru ákærðar hérlendis og enn færri dæmdar, en það tengir Ólína
á einum stað ónógri lestrarkunnáttu (192) en tekur áður fram að ekki
standi til að svara neinu um þetta atriði: „Það verður að bíða betri tíma að
skýra af hverju þetta stafar“ (73). En er þetta ekki einmitt spurning sem
lesendur bíða eftir svari við? Þegar er getið samanburðar á Margréti og
Þuríði annars vegar og feðrum þeirra hins vegar. Fáeinum blaðsíðum síð-
ar segir: „Ólíku er saman að jafna málsmeðferð Þórarins Halldórssonar
og nágrannakonu hans, Galdra-Möngu, sem sökuð var um „meingjörðir“
en þó sýnd miskunn" (165). Um dauðadóm yfir Þorbirni Sveinssyni úr
Borgarfjarðarsýslu árið 1677 segir: „Hér er vert að bera saman við dóm
Höskuldar Sveinssonar sem árið 1680 var dæmdur til húðláts fyrir sömu
sök, og einnig dómana í málum Sigurðar Ólafssonar (1676) og Guð-
brands Bjarnasonar (1681).“ (361) Úm hýðingardóm í máli Sigmundar
Valgarðssonar árið 1670 segir: „Enn má vísa til máls Ara Pálssonar og
benda á að hann hefði orðið feginn viðlíka málsmeðferð og þessari“ (352).
Þeirri spurningu er ekki svarað hvers vegna munur var á úrskurðum og
lesandi fær á tilfinninguna að þetta hafi verið háð duttlungum misviturra
dómara. Að þeirri niðurstöðu komust Árni Magnússon og Páll Vídalín
þegar árið 1706 og skýrsla þeirra gæti nýst sem undirstaða að gagnlegri og
kerfisbundinni umfjöllun. Þeir gerðu nákvæma úttekt á öllum málum þar