Skírnir - 01.04.2003, Page 209

SKÍRNIR SIGURÓP ANDSKOTANS EÐA REIÐI GUÐS?
203
svo sem Þorvald Thoroddsen, Sigurjón Jónsson, Sigurð Nordal og Sig-
laug Brynleifsson (359-63, 410). Mjög áhugaverðar vangaveltur er hins
vegar að finna um réttarvitund sýslumanna og málsmeðferð, enda gefur
gagnrýni séra Jóns á sýslumenn og alþingi gott tilefni til þess: „Konungs-
bréfið 1617 mun hafa stangast á við forna réttarvitund, þótt eftir því væri
oftsinnis dæmt, því ekki var fylgt fyrirmælum þess um sjálfstætt frum-
kvæði embættismanna í galdramálum ... Sýslumenn virðast hafa horft
framhjá þessari klausu eða túlkað hana eftir eigin geðþótta, enda féll hún
ekki að gömlum hugmyndum um eðlilega réttarframkvæmd og hlutverk
konunglegra embættismanna“ (357). Þeir gátu ekki „sjálfkrafa brotið
gegn undirstöðum eigin lífsskilnings“ (358; sbr. 378). Síðast en ekki síst er
víða að finna mjög góðan og næman lestur á texta séra Jóns, einkum þó
um atburðarás (365-67, 378-79) en líka um röksemdir hans og hugaróra
(387-90). Hér hefði ég þó viljað sjá betri tengingu á milli þess sem séra
Jón skrifar af óskaplegri mælsku og þess sem Matthías hefur eftir erlend-
um ritum frá 16. og 17. öld um galdra, eða riti séra Páls Björnssonar um
vald djöfulsins og annað þess háttar (407). Hér gleymist píslarsagan, en
hana hefði einmitt mátt lesa út frá því hvernig séra Jón til dæmis lýsir því
að á heimili hans og í sveitinni voru sumir skyggnir en aðrir ekki (75,
104). Einnig hefði verið hægt að lesa í textann um það hvernig séra Jón sá
fyrir sér vald guðs annars vegar og andskotans hins vegar. Þar birtist flók-
ið mynstur sem áreiðanlega má útskýra í ljósi guðfræðilegra hugmynda í
samtímanum. Til dæmis lét drottinn ýmist þjáningar ganga yfir séra Jón
sem hrópaði til hans um lausn (100) eða gaf honum fagran sigur (101) og
leiddi hann út úr „þeim helvíska eldi“ (103), en gat svo allt eins tekið upp
á því „að snara mér aftur í sömu kvalir og áður höfðu yfir mig gengið"
(107). Hvítklæddur engill talaði bænarorðum yfir séra Jóni (92) og annar
sló hann högg „svo ég skyldi ekki til grunns og fordjörfunar ganga“ (116).
Drottinn kom því til leiðar að galdramenn náðust (98) og reiði hans vofði
yfir ef yfirvöld fylgdust iðjulaus með píslum fólks (88-89, 104), en hann
gat samt engum þjörgum við komið: „Oft var munnurinn til að finna sem
kipraður og kreistur út á aðra kinnina svo ég hugði andlitið mundi aflag-
ast og mér mundi ekki gagnast lengur að ákalla Drottinn eða til hans að
kalla, því djöflarnir voru mér tilfinnanlegir og þreifanlegir, sáust og líka,
svo sem ég til fann“ (85). Stórfenglegur textinn er ótæmandi.
IV. Við viljum meira!
í Hogwartskóla líta Harry Potter og félagar svo á að saga galdranna sé
„leiðinlegasta námsefnið á stundaskránni." Einhvern daginn las draugur-
inn Binns prófessor fyrir um alþjóðlegu seiðkarlaráðstefnuna á Sikiley
árið 1289 „með tilbreytingarlausri röddu sem minnti á gamla ryksugu þar
til næstum allir í bekknum sátu í leiðslu en komust öðru hverju til með-