Skírnir - 01.04.2003, Page 210

204
MÁR JÓNSSON
SKÍRNIR
vitundar til að glósa niður nafn eða dagsetningu áður en svefninn seig aft-
ur á brárnar."5 Að lesnum bókum Ólínu Þorvarðardóttur og Matthíasar
Viðars Sæmundssonar um galdramál 17. aldar á Islandi kemur það eitt til
greina í mínum huga að þetta sé kennaranum að kenna, því saga galdra er
heillandi viðfangsefni. Bækur þeirra auka þekkingu okkar og skilning á
sögu galdra. En getum við látið gott heita? Vitum við nóg? Skiljum við
þessi ósköp? Er þetta komið? Nei. Hvorug bókin fer alveg nógu langt,
hvorki í vitneskju um atburði, athugun á heimildum né skilningi á því
hvað þetta var fyrir nokkuð. Báðar skilgreina hins vegar ótal tækifæri til
enn betri athugana og leggja grunn að umfjöllun sem einhver fylgir von-
andi eftir á allra næstu árum. Sú vinna er fjórþætt:
- Heimildirnar verður að kanna betur. Vont er til þess að vita að enn-
þá er bókin Galdur og galdramál á íslandi eftir Ólaf Davíðsson helsta
viðmið í þessum fræðum, en hún kom út að höfundi löngu látnum, árin
1940-1943. Þessu þarf að breyta, með fullri virðingu fyrir slíku merkis-
riti. í viðaukum við útgáfu Matthíasar birtist dálítið af nýju efni og Ólína
notar talsvert af óprentuðum heimildum, reyndar með þeim fyrirvara að
„allítarleg og nákvæm athugun" sé „ekki tæmandi“ (151). Hún vitnar í
óprentaða dóma eftir handritunum Thott 2110 II 4to og NKS 1842 4to,
sem og í dómabók Þorleifs Kortssonar í Þjóðskjalasafni. Hér vantar að-
eins herslumuninn og það myndi skipta sköpum fyrir rannsóknir að fá
sem fyrst nákvæmt yfirlit yfir það sem til er af dómum, prentuðum sem
óprentuðum. í beinu framhaldi mætti gefa þá alla út í svo sem tveimur
vænum bindum. Margt er líka óútgefið af ritsmíðum um galdra frá 17.
öld, þótt undarlegt megi teljast, til dæmis Hugrás séra Guðmundar Ein-
arssonar og svar Ara Magnússonar sýslumanns, sem og rit séra Jóns
Daðasonar, Sigurðar Torfasonar og Daða Jónssonar, auk þess sem útgáf-
unni á galdrariti séra Páls Björnssonar mun vera ábótavant. íslenska
galdrabókin í Stokkhólmi er margútgefin en aðrar ekki.
- Staðreyndirnar á hreint! I fyrsta lagi er bráðnauðsynlegt að komast
upp úr skóförum Páls Eggerts Ólasonar og Hannesar Þorsteinssonar um
þekkingu á lífsferli einstaklinga á 17. öld, hvað þá Sighvats Borgfirðings
og Daða Níelssonar. Það gerist aðeins með rækilegri könnun á tiltækum
heimildum frá tímabilinu sjálfu. I öðru lagi þarf að fara í saumana á ein-
stökum galdramálum, tímatali þeirra og staðreyndasamhengi við samtím-
ann, ekki síst elstu málunum, til að skilja betur hvernig á því stóð að far-
ið var að brenna menn í stórum stíl eftir miðja öldina. Mál séra Odds Þor-
steinssonar árið 1554 er áhugavert og mildi Guðbrands biskups, sem og
Kýraugastaðasamþykkt sem Oddur biskup Einarsson stóð fyrir árið
1592. Og hvers vegna var Jón Guðmundsson lærði ekki tekinn af lífi árið
5 J.K. Rowling, Harry Potter og leyniklefinn. Reykjavík 2000, bls. 124.