Skírnir - 01.04.2003, Qupperneq 211

SKÍRNIR SIGURÓP ANDSKOTANS EÐA REIÐI GUÐS?
205
1637? Matthías orðar aðferðafræði þessa verkþáttar sérlega vel: „Söguleg
staðreyndaþekking fæst einungis með nákvæmri rannsókn allra tiltækra
heimilda: réttarskjala, galdrakvera, djöflafræðirita, prédikana, annála,
þjóðsagna, læknisfræðilegra ritgerða o.s.frv." (353n). I málaskrám Ólínu
er líka vísir að þessu og meðfram gaumgæfilegri athugun á tiltækum
heimildum rennir slík nálgun, svo einföld sem hún er, stoðum undir eig-
inlega þekkingu á galdramálum og þróun þeirra. Jafnframt veitir hún
æskilega yfirsýn, til dæmis um landshlutaskiptingu sem þegar er getið eða
dreifingu mála á áratugi: árin 1671-1690 féll til að mynda yfir helmingur
allra þekktra galdramála til. Sem fyrirmynd má nefna greinasafn sem kom
út fyrir þrettán árum með vönduðum ritgerðum um það hvernig galdra-
ofsóknir hófust á síðari hluta 15. aldar, einkum í Alpahéruðum Frakk-
lands, ftalíu, Austurríkis og Sviss: Ketzer, Zauberer, Hexen. Anfdnge der
europdischen Hexenverfolgungen. Ritstjóri Andreas Blauert. Frankfurt
1990.
- Textana má lesa betur. Undirstaða skilnings á því torskilda viðfangs-
efni sem galdramál 17. aldar eru hlýtur að vera vandaður og hugvitsam-
legur en varfærinn lestur á heimildunum. Ekki nægir að endursegja þær
eða stikla á milli þeirra, heldur verður að lesa þær aftur og aftur í von um
að greina mynstur og þræði. Til er snjöll bók að styðjast við eftir franska
sagnfræðinginn Michel de Certeau um það þegar andskotinn fyrir til-
stuðlan prestsins Urbain Grandier lagði undir sig nunnur í bænum Lou-
dun í vesturhluta Frakklands árin 1632-1640: La possession de Loudun.
París 1970/1980. Málsgögn eru þaullesin og kreistur úr þeim safinn, ef svo
má segja, í því skyni að skilja hvernig hægt var að hugsa eins og fólk
greinilega gerði, jafnt nunnur sem prestar og biskupar og veraldleg yfir-
völd. Mér segir nefnilega svo hugur að þá undarlegu og allt að því óskilj-
anlegu blöndu eða graut hugmynda og athafna sem Ólína og Matthías sjá
í fortíðinni megi greina betur. Ólína segir á einum stað: „ekki síst á íslandi
þar sem ýmsu ægir saman á sautjándu öld. Á það ekki síst við um galdra-
trúna“ (88). Matthías bætir við: „Um er að ræða sambýli ólíkra skýring-
araðferða, djöflafræðilegt og læknisfræðilegt samkrull, flókinn og mót-
sagnakenndan hugtakavef” (369). Er ekki málið frekar að við lesum ekki
textana nógu vandlega? Eru ef til vill mótsagnirnar fremur í fræðimanns-
hausnum en í fortíðinni? Matthías fullyrðir: „Við komumst ekki miklu
lengra“ (418). Því hafna ég alfarið. Fræðimenn þurfa bara að leggja meira
á sig og gera betur.
- Fylla þarf í myndina. Ólína víkur að heildarskilningi á fyrirbærinu
þegar hún segir að „samfélagið allt gegnsýrðist um tíma af rógi og tor-
tryggni sem veiklaði réttarstöðu einstaklinga og braut þar með niður sam-
félagsleg gildi“ (193). Hún lítur á galdraiðju sem öryggisnet „fyrir óvið-
unandi, félagslega hegðun“ (194) en gerir ekki mikið til að skilja þetta fólk
á þess eigin forsendum og flaskar fyrir vikið algjörlega í túlkun á píslar-