Tímarit Máls og menningar - 01.06.2009, Síða 89

D r e k a r , d ö m u r o g d æ m a l a u s t ö f r a b r ö g ð
TMM 2009 · 2 89
hef reyndar aldrei getað tekið undir. Bókin hefur gengið í gegnum
ýmislegt og á sjálfsagt eftir að ganga í gegnum enn meira og misjafnara.
Persónulega hef ég meiri áhyggjur af því að bókin verði upphafin sem
síðasti útvörður gamalla gilda og staðni þannig. En meðan fantasíuhöf-
undar eins og þeir sem fjallað er um hér að ofan halda áfram að skrifa
skemmtilegar og hugvekjandi fantasíur er engin ástæða til að hafa
áhyggjur af því að bókin verði að steingervingi; líkt og eldspúandi dreki
heldur hún áfram að lýsa okkur leið inn í aðra heima.
Þessi grein er unnin upp úr fjölda ritdóma og pistla, aðallega af Bókmenntavef Borgarbóka-
safnsins, bokmenntir.is, en einnig úr Víðsjá á RÚV.
Tilvísanir
1 Ármann Jakobsson fjallar einmitt sérstaklega um tilvísanir og textatengsl í grein sinni „Drekar,
blökur, andar og óhugnaður: Nokkrar nýlegar sögur um unglinga“ í Börn og menning, 1: 2006.
Þar fjallar hann um nokkrar af þeim sögum sem hér verða ræddar og tengir sérstaklega við
umræður um unglinga, þroska og fjölskyldumynstur.
2 Þess má geta að þó ég telji mig enn kunna að meta bækur fyrir fullorðna, þá get ég ekki annað
sagt en að mér finnst afar skemmtilegt að lesa þetta efni, enda af þeirri kynslóð sem ólst upp
við skandínavískt félagslegt – og hrútleiðinlegt – raunsæi og ber þess sjálfsagt seint bætur.
3 Fantasían hefur reyndar verið séð sem sérlega kvenlegur miðill eða ritháttur og konur hafa
verið framarlega í fantastískum bókmenntum og nýtt sér fantasíuna óspart til þess að brjóta
upp hefðir og norm, stokka upp kynjahlutverk og leika sér með það að skapa nýja heima og ný
viðmið. Dæmi um þetta eru konur eins og Tanith Lee, Ann McCaffrey og Joanna Russ og af
„bókmenntalegum“ dæmum má nefna bækur Jeanette Winterson, skáldsöguna Kassöndru eftir
Christu Wolf og umritanir Angelu Carter á ævintýrum.
4 Ritstjóri benti mér á að ræða þetta stef þekkingar og valds nánar og benti á að þessa hugmynd
um vald og dramb sé nátengt þekktum galdrabókmenntaverkum eins og Galdra-Lofti og Fást.
Þetta er ljóslega mikilvægur þáttur fantasíunnar og að auki mikilvægur boðskapur allra bók-
anna, en hér verður ekki farið út í nánari greiningu á þessu þema verkanna.
5 Þess má geta að sams konar „andhetja“ er einmitt aðalhetja annars vinsæls fantasíubókaflokks,
Artemis Fowl.
6 Tzvetan Todorov, The Fantastic: A Structural Approach to a Literary Genre, þýð. Richard How-
ard, Ithaca, Cornell University Press 1975 (1973).
7 Ástráður Eysteinsson, „Í fuglabjargi skáldsögunnar. Um Kristnihald undir Jökli“, í Umbrot:
Bókmenntir og nútími, Reykjavík, Háskólaútgáfan 1999, bls. 245.
8 Rosemary Jackson, Fantasy: The Literature of Subversion, London, Methuen 1981.
9 Eitt af því sem er ánægjulegt við þessa uppsveiflu í fantastískri afþreyingarmenningu er endur-
vakinn áhugi á ævintýrum, goðsögum og þjóðsögum, því það er einmitt innan fantasíunnar
sem þessi menningararfur hefur eignast framhaldslíf. Reyndar mætti benda á að þjóðsögur og
sagnir tengja á skemmtilegan hátt saman fantasíu og veruleika, þar sem þjóðsögur eru hluti af
veruleika þjóðarinnar og því náttúrulega dæmi um háraunsæi.
10 Þetta vandamál kemur meðal annars til af því að utan um hetjuna hafa myndast ákveðnar karl-
legar formúlur eins og í bók Josephs Campell, The Hero With a Thousand Faces (1949). Margery
Hourihan er til dæmis afar gagnrýnin á ímynd hetjunnar í bók sinni Deconstructing the Hero:
Literary Theory and Children’s Literature, London, Routledge 1977.
11 Býkúpa er reyndar á mörkum þess að geta talist fantasía, svo mjög heldur hún í raunsæislegt
TMM_2_2009.indd 89 5/26/09 10:53:27 AM