Tímarit Máls og menningar - 01.09.2011, Qupperneq 21

R á n y r k j u b ú
TMM 2011 · 3 21
Íslenskir aðalverktakar? Svona aðferðir eru ekki af frjálshyggjutoga og fráleitt að kenna henni
sem hugmyndafræði um rán um hábjartan dag.
8 Raunverulegir frjálshyggjumenn eins og þeir sem skrifa á andriki.is hafa horn í síðu ríkisstjórna
undir forystu Sjálfstæðisflokksins: „Hvernig á f lokkurinn að vera trúverðugur í gagnrýni sinni
á skattahækkanir og eyðslugleði vinstri stjórnar þegar hann er sjálfur búinn að hækka skatta
og útgjöld“ var spurt 2009, og bent á að 2006–2008 varð methækkun á ríkisútgjöldum upp á
35%, eða 120 milljarða. (Tilvitnun tekin úr Fréttatímanum 19. ágúst 2011).
9 Nokkur umræða hefur staðið um hvort „frjálshyggja“ hafi einkennt stjórnarhætti á Íslandi
áratugina fyrir Hrun og hallast ég nokkuð að máli Atla Harðarsonar um að bæði sé hug-
takanotkunin allmikið á reiki, og síðan að tímabilið hafi alls ekki uppfyllt þau skilyrði sem gera
verði um frjálshyggju. Sjá til dæmis ritdóm hans um „Eilífðarvélina“, bók sem tekur á mörgum
„frjálshyggjuþáttum“. (http://this.is/atli/textar /ymislegt/Um_Eilifdarvjeli na.htm.) Guðni
Elísson svarar Atla ágætlega í maíhefti TMM 2010. Ég er samt ekki sannfærður um að þær
kenningar sem Guðni rekur um að einkavæðingin hafi beinlínis kallað á aukin ríkis umsvif,
eins og voru hér á landi, séu alveg skotheldar. Ef Sjálfstæðisflokkurinn á val kýs hann frekar
stundleg pólitísk uppkaup en að halda sig við hugmyndafræðilega línu. Og það er það sem hann
gerði, ríkið varð framkvæmdaarmur og kosningasjóður flokksins.
10 Styrmir Gunnarsson skuldar okkur ennþá bókina þar sem hann útskýrir þetta.
11 Nota bene: Ég er ekki einn af þeim sem bendi á ótiltekin „útlönd“ eða „lönd sem við viljum
bera okkur saman við“ sem fyrirmynd um þroska, þau eru eins og dæmin sanna gjörspillt mörg
á ýmsa lund. Það sem við sjáum þessi misserin er ótrúleg afhjúpun á „vestrænum lýðræðis-
ríkjum“.
12 Þar sem ég hef kynnst stjórnmálaflokkum er hollustan ótrúlega hörð krafa, miklu harðari, tel
ég, en fólk átti sig almennt á. Auðveldast er að átta sig á þessu þegar þögnin verur allsráðandi,
eða þegar gagnrýnendur á eitthvert innanflokksapparat fá til tevatnsins – ekki vegna röksemd-
anna heldur afstöðunnar yfirleitt. Hollustan birtist líka stundum í skringilegu hjarðeðli. Eftir
síðustu borgarstjórnarkosningarnar þar sem Samfylking og Sjálfstæðisflokkur guldu afhroð
mættu oddvitar f lokkanna á kosningavökur til að flytja „sigurræður“. Og var klappað lóf í lófa
af viðstöddum.
13 Stjórnmálaflokkarnir hafa rík einkenni ættbálks að mínu mati, frekar en hugmyndasmiðju, en
þá umræðu geymi ég. Líkast til er núverandi Framsóknarflokkur hreinræktaðasta birtingar-
mynd „veiðimanna og safnara“ á stjórnmálamörkinni.
14 Bent hefur verið á að rekja megi þessa hugsun allt aftur til þjóðveldisaldar og goðorðanna,
Íslendingar hafi fært gamla höfðingjaveldið í nýjan búning hverju sinni en aldrei skilið við
grundvallarhugsunina. Í uppgjörinu við Hrunið hefur mikið borið á gagnrýni á „formanna-
ræði“ sem er nákvæmlega það sem hér er talað um. Rannsóknir á vinnubrögðum og -aðferðum
Davíðs Oddssonar munu að líkindum leiða í ljós að í honum hafi höfðingjaveldið komist á
efsta stigið, án þess að því sé slegið föstu hér, en eins og vitað er tileinkuðu fleiri sér sömu
vinnubrögð.
15 Maður óttast reyndar að eitthvað verulega slæmt eigi eftir að koma upp í þessu efni síðar. Ég
hef oft velt því fyrir mér hvers vegna einstakir stjórnmálamenn í þröngum hópi kusu að gera
kunningja sína að ofurauðmönnum, prívat og persónulega. Hvað gekk þeim til? Var enginn
persónulegur ávinningur neins staðar í þessu? Vonandi ekki, en hingað til hefur maður ekki
séð neitt sem bendir til að Íslendingar séu heiðarlegra fólk en gengur og gerist.
16 Það voru ekki ýkja margir á móti einkavæðingu ríkisbankanna á sínum tíma enda flestum full-
ljóst hvers konar svikamylla þeir voru. En ekki tók betra við.
17 Í áðurnefndri TMM grein lýsir Ingibjörg Sólrún ágætlega hvernig þetta gerðist eftir kosning-
arnar 2003 og eftir hvaða leiðum flokkurinn herti tök sín gegnum ríkisapparatið. Sem „aðferð“
er þetta ekkert nýtt í sögu Sjálfstæðisflokksins, bara miklu fágaðri leið að sama marki og
Guðni Th. Jóhannesson rekur í ævisögu Gunnars Thoroddsens um það hvernig pólitísk hags-
munagæsla fór fram.