Tímarit Máls og menningar - 01.09.2011, Page 131

Á d r e p u r
TMM 2011 · 3 131
Örn Ólafsson
Enn um Tímann
og vatnið
Túlkun Þorsteins Þorsteinssonar
andmælt
Túlkendur listaverka, svo sem bók-
menntaverka, eiga tvo kosti. Annar er að
spinna upp úr sér eigin túlkun án tillits
til þess hvað öðrum sýnist. Slíkar túlk-
anir eru algengar í ritdómum og ein-
kennast af tuggum, svo sem: „Mér
finnst / sýnist / virðist“. Þvílíkra vinnu-
bragða gætir nú mest í fyrstu umfjöllun
um verkið.
Hinn kosturinn kemur til álita þegar
túlkað er verk sem áður hefur verið
túlkað, jafnvel margoft. Þá takast fræði-
menn á við fyrri túlkanir. Rökræða ber
hvaða túlkun eigi best við, gera grein
fyrir sem flestum einkennum verksins,
án þess að stríða gegn mikilvægum
atriðum þess. Þetta síðasta skilyrði er
nauðsynlegt vegna þess að dæmin sanna
að fólk getur spunnið upp hvaða túlk-
unarvitleysu sem er. Til dæmis hefur
verið sagt um Tímann og vatnið „Ljóða-
flokkurinn í heild er upphaflega hugs-
aður sem ballett byggður á goð- og
helgisögnum“ (Steinn Steinarr Ævi og
skoðanir, bls. 174). Og þessi túlkun kom
frá höfundi sjálfum, árið sem síðasta
gerð Tímans og vatnsins birtist! Steinn
var nú líka nöturlega gamansamur
stundum. En minnast ber þess að hann
sagði: „er upphaflega hugsaður“. Það
merkir annað en er, þótt t.d. Preben
Meulengracht Sørensen hafi tekið þessa
balletttúlkun alvarlega.
Í ljósi þessa er ævinlega nauðsynlegt
að prófa túlkun á verkinu sjálfu; mælir
eitthvað verulegt í því gegn túlkuninni?
Að öllu þessu athuguðu fellir nýi
túlkandinn sinn dóm, á hvað fellst hann
í fyrri túlkunum, og á hvað ekki, og
hvers vegna. Eins og ég hefi nýlega rakið
(í hausthefti Skírnis 2010) eru tvær meg-
inástæður til þess að rekja fyrri túlkan-
ir: í fyrsta lagi forðast túlkandinn þann-
ig að endurvinna það sem þegar var
gert, og í öðru lagi forðast hann að eigna
sér annarra verk, jafnvel ómeðvitað.
Þetta síðara er ærin ástæða til þessarar
varfærni. Sé síðasta undanfarin túlkun
samkvæmt þessum reglum, nægir nýja
túlkandanum oft að halda sig við hana.
Enn einu sinni hunsar Þorsteinn Þor-
steinsson þessar sjálfsögðu reglur í grein
sinni um Tímann og vatnið eftir Stein
Steinar (í TMM, fyrsta hefti 2011). Í
heimildaskránni er ekki vísað til þessara
fyrri túlkana á verkinu:
Silja Aðalsteinsdóttir: Þú og ég sem
urðum aldrei til. 1981, bls. 23 Matthías
Johannessen: Fjötrar okkar og takmörk,
1995, bls. 210–220. Örn Ólafsson: Upp-
sprettur Tímans og vatnsins 2005, bls.
36.
Þorsteinn þekkti þessa grein mína. Ég á
bréf frá honum dagsett 24. september
2005 þar sem hann segir m.a.:
Þakka þér kærlega fyrir Uppspretturnar.
Ég er búinn að lesa þær allvel yfir en á þó
eftir að skoða þær miklu betur. Ætli þú
sért ekki þarna með einhverja ítarlegustu
rannsókn sem gerð hefur verið á mynd-
máli Tov?
Síðan segist Þorsteinn ósammála ýmsu í
þessari grein minni, sem ég sendi
honum skömmu áður en hún birtist í
Andvara þá í árslok. Einhvers staðar sá
ég sagt um þessa síðustu grein Þorsteins,
að loksins túlkaði nú Íslendingur þenn-
an ljóðabálk! En flest það sem Þorsteinn
segir, um byggingu bálksins, ek. þrí-
hendur, ástaljóð og litanotkun er gamal-