Tímarit Máls og menningar - 01.09.2011, Síða 132

Á d r e p u r
132 TMM 2011 · 3
kunnugt. Einnig þetta: „aðferðin er í því
fólgin að virkja mátt tungunnar til að
byggja nýjar og sjálfstæðar veraldir,
áður ókunna ljóðheima“ (bls. 15). Hér
mætti einnig nefna grein Svavars Sig-
mundssonar (frá 1965) um litanotkun í
kvæðum Steins (12 bls.). Öll þessi rit og
fleiri voru rædd í grein minni frá 2005.
Þorsteinn slær úr og í um túlkunar-
aðferð, segir (bls. 9) að
ljóðin hafa það ekki að meginmark-
miði að flytja merkingu heldur að vekja
hughrif, og umfram allt felur skáldið
orðunum ekki að flytja eina ótvíræða
merkingu. Af þeim sökum er sú aðferð
fyllilega réttmæt frá sjónarhóli skáldsins
að hljóð (stuðlar) ráði að einhverju marki
orðavali. Í annan stað veikir þetta bæði
röksemdir um að flokkurinn sé túlkan-
legur með hefðbundum hætti og að hann
sé surrealískt verk. […] Sé þessi skiln-
ingur minn réttur er einnig hæpið að
tala um táknkerfi í Tímanum og vatninu
eins og sumir ritskýrendur, til að mynda
Preben Meulengracht Sørensen hafa gert.
Áður sagði t.d. Matthías Johannessen
(bls. 210):
Symbólistarnir í Evrópu og síðar
expressjónistarnir sem höfðu áhrif á
Sorg Jóhanns Sigurjónssonar og ýmis-
legt í Tímanum og vatninu og Dymbil-
vöku bættu síðan við þessa áferð og ortu
kvæði sem vöktu hugboð án frásagnar
eða lýsingar, einatt með sundruðum
setningum og órökvísum skilaboðum.
Auðvitað veit ég ekki hvort Þorsteinn
hefur lesið grein Matthíasar. En hann
hefði átt að kynna sér það helsta sem
skrifað var um ljóðabálkinn áður en
hann sjálfur fjallaði um hann. Og vitnað
var til þessarar umfjöllunar Matthíasar í
grein minni 2005 sem Þorsteinn sagðist
hafa lesið.
Svo segir Þorsteinn (bls. 13):
Við lestur Tímans og vatnsins vaknar
sú spurning oft hvernig lesa beri ljóðin,
hvort þau beri að lesa táknlestri eða bók-
staflegum lestri, sem svo mætti kalla,
hvort orð og orðasambönd séu tákn sem
vísi út fyrir sig til þekkts veruleika, eða
hvort þau beri að taka bókstaflega sem
sjálfstæðan veruleika sem ekki sé til utan
ljóðsins. Við spurningunni er ekkert ein-
falt svar sem dugi við öll ljóð bálksins.
Með þessu móti getur hann í senn túlk-
að mótsagnakenndustu texta í Tíman-
um og vatninu sem lýsingu á umhverf-
inu, litið hjá öllu sem mælir því í mót –
og talið sig friðhelgan. „Það er bæði og“.
En í rauninni eru þær túlkanir sem
hann ber fram, jafnan af tagi röklegs
skilnings, að ljóðin vísi til hins og þessa
sem allir geti skynjað (bls. 14–16). Og þá
túlkun leiðir óhjákvæmilega af grund-
vallarskoðun hans á Tímanum og vatn-
inu. Þannig segir hann um 12. ljóð (bls.
20):
Kvæðið dregur upp ógnvænlega mynd,
lýsir sársauka og vanlíðan. Við skulum
lesa það sem svo að ljóðmælandi sé skáld,
jafnvel Steinn Steinarr sjálfur. Hestarnir
sem hugsunum (eða öllu heldur ljóðum)
skáldsins er líkt við eru „blóðjárnaðir“,
dagarnir „nafnlausir“ – viðburðalausir
og hver öðrum líkur – og falla lífvana
„eins og nýskotnir fuglar“ yfir „nátt-
stað“ þess. Skáldið á sér greinilega hvergi
samastað. Þversagnirnar í þriðja erindi
má ef til vill lesa svo: Skáldið hlaut eitt
sinn högg og ber þess enn merki, játunin
jafngilti neitun en konan (skulum við
segja) sem er fjarri víkur aldrei úr huga
þess.
Þetta verð ég að kalla að Þorsteinn yrki
sig inn í ljóð Steins, – þetta er allt frjáls
spuni, sem ekkert bindur við ljóð Steins.
Þessi túlkunaraðferð felst í því að líta hjá