Tímarit Máls og menningar - 01.09.2011, Síða 133

Á d r e p u r
TMM 2011 · 3 133
helstu sérkennum textans, líta einmitt
hjá því óræða orðalagi sem greinir hann
frá öðrum ljóðabálkum.
Ennfremur segir Þorsteinn (bls. 14):
Gagnsæjum vængjum/ flýgur vatnið
til baka/ gegn viðnámi sínu […] Það er
myndhverfing sem svarar til þeirrar
myndar Halldórs [Laxness] að fossinn
renni upp í móti. […] Er ekki eðlilegra að
lesa erindið bókstaflega: „Hið rauðgula
hnoða“ er rauðgult hnoða og þarf ekki
frekari skýringar við. […] að þar glitti
í goðsagna- og þjóðsagnaminnið um
„leiðarhnoðað“ sem vísaði mönnum
leið úr ógöngum. [… bls. 16] En það
mætti líka lesa ljóðið táknlestri, lesa það
sem ljóð Steins um Stein Steinar skáld.
Hvíta höndin í fyrsta og þriðja erindi
væri þá tilvísun til hinnar visnu handar
skáldsins. Miðerindið lýsir því með
myndrænum hætti hve líf hans er valt.
Við dauða hans hverfur tíminn; „og loks
er eins og ekkert hafi gerst. [Og líf mitt
stóð kyrrt/ eins og kringlótt smámynt/
sem er reist upp á rönd]
Þannig túlkar Þorsteinn áfram, og er
ástæðulaust að rekja það hér, fólk getur
lesið grein hans. En þessi túlkunarleið er
eins og hjá þeim Silju og Matthíasi, og
skýrir það væntanlega þá staðreynd að
hann vísar aldrei til þeirra! Ég tek hér
atriði úr grein Silju. Hún hefur vissulega
fyrirvara (bls. 36):
Það er erfiðara um vik að fullyrða um
nákvæmar skoðanir skáldsins í Tíman-
um og vatninu, þar er talað í myndum og
gátum. [en í framhaldi er m.a., bls. 37:]
í seinni bókum sínum, einkum
Tímanum og vatninu, hvarf Steinn frá
hefðbundinni notkun lita og litaði sjálfur
bæði hluti og hugtök. Sérkennilegt við
þá breytingu var að hvíti liturinn, litur
hinnar visnu handar, kom í stað dökkra
lita á sorg og dauða. Hin hvíta fregn
skáldsins er eflaust ekki hvít af neinni
tilviljun, hún gæti verið kvíðafull spá þess
um framtíð jarðarbarna, en þau hlusta
ekki, sofa bara.
Matthías sagði (bls. 215):
Í næsta kvæði er hin hvíta fregn um
krossfestinguna flutt „yfir sofandi jörð“
og þau orð falla eins og vornæturregn í
ísblátt vatnið, þ.e. upprisa, þrátt fyrir allt
[o.áfr.]
Silja hefur það sér til réttlætingar að
hún er að leita vitnisburða um tilvistar-
hyggju í ljóðasafni Steins. Um Þorstein
gegnir öðru máli, hann stefnir að heild-
artúlkun á Tímanum og vatninu. En
sameiginlegt túlkunum Silju, Þorsteins,
Matthíasar og fleiri, er þrátt fyrir alla
fyrirvara að lesa lýsingu raunveruleik-
ans úr mótsögnum Tímans og vatnsins.
Ég er þessu algjörlega ósammála, eins og
ég rek í tilvitnaðri grein minni. Þor-
steinn vísar til umfjöllunar minnar um
Tímann og vatnið í bókinni Kóralforspil
hafsins, 1992. Þar er fjallað um verkið á
bls. 80–104, og vitaskuld er þar tekin
afstaða til fyrri túlkana. En fyrst ég
fjallaði aftur um efnið þrettán árum
síðar, og í mun lengra máli, þá mætti
öllum ljóst vera að sú túlkun kemur í
stað hinnar fyrri. Ekki breytt niður-
staða, en ítarlegri rök. Þar er líka vikið
að fleiri túlkunum, m.a. Matthíasar.
Í þessari grein minni frá 2005 rek ég
mörg dæmi þess að í ljóðabálkinum sé
vandlega girt fyrir röklegan skilning
með mótsögnum af tagi surrealisma.
Ekki vill Þorsteinn fallast á það og færir
þau rök að 2. erindi 7. ljóðs sé dæmi-
gerður surrealismi:
Dagseldur, ljós,
í kyrrstæðum ótta
gegnum engil hraðans,
eins og gler.
Það er hinsvegar mjög fjarri því að vera