Tímarit Máls og menningar - 01.02.2012, Side 9

TMM 2012 · 1 9
„ … r a u n v e r u l e g l ý ð r æ ð i s l e g u m r æ ð a …“
andi í fræðilegri umræðu um lýðræði á undanförnum árum.6 Sam-
kvæmt þessu viðhorfi verður ákveðin samræða að eiga sér stað áður
en ákvörðun er tekin, hún þarf að lúta skilyrðum rökræðunnar, vera
aðgengileg öllum þeim sem áhuga hafa, skapa þarf vettvang fyrir slíka
umræðu á opinberum vettvangi eða í fjölmiðlum og til grundvallar
þurfa að liggja vandaðar upplýsingar og greiningar.
Til þess að lýðræðisleg umræða sé í raun samræðumiðuð verða ólíkir
aðilar að koma að borðinu, ekki aðeins þröngur hópur sérfræðinga eða
stjórnmálamanna eins og tíðkaðist lengst af, heldur fjölbreyttur hópur
fræðimanna, stjórnmálamanna, hagsmunaaðila og almennings. Í eigin-
legri rökræðu mætir fólk málefninu með opnum hug, vegur og metur
rökin til að komast að bestri mögulegri niðurstöðu.
Markmiðið með þjóðfundi og stjórnlagaráði var að efna til lýðræðis-
legrar umræðu af þessu tagi og spurningin er hvort hún hafi þá farið
fram eða hvort meira þurfi til.
Þjóðfundur og stjórnlagaráð
Með lögum um stjórnlagaþing var sett á fót ákveðið ferli um endur-
skoðun stjórnarskrárinnar sem einkenndist öllu fremur af því að færa
tillögugerðina frá alþingismönnum til almennings, fyrst með þjóðfundi
og síðan kosningum til stjórnlagaþings.
Þjóðfundur var haldinn með þátttöku tæplega þúsund Íslendinga
hvaðanæva að af landinu sem valdir voru handahófskennt úr þjóðskrá
og átti úrtakið að vera þverskurður af þjóðinni. Fundurinn stóð yfir í
einn dag og þar gat fólk sett fram skoðanir sínar og viðhorf til ýmissa
málefna stjórnarskrárinnar. Stjórnlaganefnd vann síðan úr gögnunum
og hugmyndum þjóðfundar í hendur stjórnlagaráðs. Segja má að hér
hafi verið framkvæmd eins konar skoðanakönnun þar sem afstaða fólks
til málefna var mæld og gaf stjórnlagaráði vísbendingar um skoðanir
almennings í nokkrum mikilvægum efnum. Markmið fundarins var
ekki að kynna fólki ólík sjónarmið og efna til rökræðu um þau heldur
laða fram skoðanir á einstökum málum, enda tíminn knappur fyrir
eiginlegar rökræður. Eins og Jón Ólafsson hefur bent á var hér fremur á
ferðinni kosningamiðað viðhorf til lýðræðislegrar umræðu þegar hann
greindi umræðuna um stjórnarskrána út frá ólíkum hugmyndum um
lýðræði.7
Ólíkt þjóðfundinum var stjórnlagaþingi og síðar stjórnlagaráði ætl-
aður mun meiri tími til samræðu um álitaefnin. Ráðið fékk í veganesti
þingsályktun um skipan ráðsins og skýrslu stjórnlaganefndar. Því var