Tímarit Máls og menningar - 01.02.2012, Síða 121

D ó m a r u m b æ k u r
TMM 2012 · 1 121
inn reyndar næsta stopular fréttir. Við
fregnum af ætt Þórðar og uppruna og
erum rækilega minnt á að hann er
náfrændi Ragnars í Smára. Hann segir
móður sína Hugborgu hafa verið fátæka
og menntunarsnauða (23) og skömmu
áður en bókinni lýkur segir að hún hafi
borið „sorgir og þjáningar“ með „ró og
stillingu“ (218). Löngu fyrr var á það
minnst að faðir hans, Sigtryggur Sig-
urðsson, hafi verið apótekarasveinn –
hann átti auk Þórðar tvo aðra syni með
Hugborgu, en kom á heimili sitt aðeins
4–5 tíma í viku og svaf alltaf í apótek-
inu. (29). Hvaða saga er á bak við þessar
fátæklegu upplýsingar vitum við ekki –
hverjar eru sorgir Hugborgar, hvers
vegna vildi apótekarinn, sem var alinn
upp hjá heldra fólki á Akureyri og í ætt
við biskup og amtmann (22–23) ekki
láta svo lítið að búa með barnsmóður
sinni? (Elías Mar sagði mér að Sigtrygg-
ur hefði ekki gifst Hugborgu fyrr en á
banasænginni). Lék stéttarhrokinn í
bæjarkrílinu Reykjavík og kúgun
kvenna lausum hala á bernskuheimili
Þórðar – þótt hann svo vilji ekki halla
orði á föður sinn? Í annan stað: Ekki er
að efa, að það hefur verið snúið fyrir
ungan dreng nálægt aldamótunum 1900
að upgötva að hann var hommi. Á þeim
árum mátti hver slíkur eiga víst að fá
yfir sig níðþungt hlass fordóma, háðs,
útskúfunar og grimms eineltis og var
svo lengst af á nýliðinni öld. Við ræðum
það síðar hvernig rekja má margt í
grimmri dómhörku Þórðar til þessa
hugarfars. En Þórður fjallar lítið um
eigin reynslu af þessum ósköpum. Hann
kvartar ekki. Öllu heldur stærir hann
sig af því að hafa snemma komist í sam-
band við unga menn sem höfðu hneigðir
í sömu átt og hann sjálfur – og þar með
snúið á hommahatrið með sínum hætti.
En þótt við fáum jafnt og þétt lýsingar af
kynlífi Þórðar er ótal margt hulduhrúts-
legt þegar hann segir frá eigin ferli.
Hann lýsir því til dæmis af fágætri spar-
semi hvernig hann árið 1912 (22 ára
gamall) siglir til Danmerkur til að leita
gæfunnar:
„Í Kaupmannahöfn dvaldi ég í
nokkrar vikur, í apríl og maí, án þess að
finna gæfuna. En ég var næstum því
dauður úr hungri. Það getur verið fróð-
legt, þegar maður sveltur dag eftir dag,
að horfa á allar kræsingarnar í sýningar-
gluggum matarverslananna.
Dag nokkurn sá ég að blautri tvíböku
var fleygt út um búðardyr, fyrir hund
sem þefaði af henni án þess að éta hana.
Mikið langaði mér í tvíbökuna. En stolt-
ið varð hungrinu yfirsterkara og ég lét
hana liggja.
Einn dag keypti ég karamellur fyrir
tvo aura í sjálfsala og skipti þeim í
margar máltíðir. Karamellurnar voru
tvær og ósköp þunnar, en þær voru mér
samt mikils virði“ (42).
En nú finnst Þórði nóg komið af
harmatölum og hann hættir snarlega.
Hann segist „í uppbót fyrir hungrið“
hafa fengið „að sjá heilmikið af konung-
legri og keisaralegri dýrð Evrópu“ en
þessa daga streymdu ættingjar dönsku
konungsfjölskyldunnar til Kaupmanna-
hafnar í tilefni útfarar Friðriks áttunda.
Þarna bregður Þórður á leik í ærsla-
blöndu af Séð og heyrt og níðangursleg-
um athugasemdum um þessa „heimsk-
ustu fjölskyldu Evrópu“ eins og hann
kallaði jafnan frændur og afkomendur
Kristjáns níunda. Svo tekur hann undir
sig annað stökk og segist á leiðinni heim
til Íslands í maí sama ár hafa fundið
gæfuna með því að kaupa af bóksala í
Edinborg „bestu bók veraldarinnar“
(43). Hann nefnir ekki bókina, en svo
vill til að ég veit að þetta var frumútgáfa
á samræðum Goethes við einkaritara
sinn Eckerman.
Svona er Þórður. Sífellt að skipta um