Tímarit Máls og menningar - 01.09.2012, Qupperneq 61

„ Þ v í a ð e l s k a n e r s t e r k , e i n s o g d a u ð i n n “
TMM 2012 · 2 61
steinum, en í sköpun heimsins í verkinu verður mannkynið til úr grjóti. Hún
sést hvergi en heyrist alls staðar eins og bergmálið.16 Narkissus tærist einnig
upp, bráðnar smám saman af ást, af sínum eigin loga. Hann þráir dauðann,
að losna úr líkama sínum. Hann mælir við eigin spegilmynd:
Ég brenn af ást til mín, ég kveiki logann og loga sjálfur. Hvað get ég gert? […] Ó, ég
vildi að ég gæti sagt skilið við þennan líkama okkar! Það er nýtt að elskandi skuli
óska eins og ég: ég vildi að það sem við elskum væri fjarri mér […] Dauðinn er mér
ekki þungbær, því hann leysir mig undan þjáningunum. En ég vildi að sá sem ég
elska yrði langlífari. Nú gefum við upp öndina báðir í einu.17
Þessar tvær goðsögur hafa orðið lífseigur efniviður í tregaskáldskap og túlkun
á sambandi skáldskapar við dauða og ást. Ferðin frá myrkri dauðans til ljóss
lífsins er þekkt minni. Ferð elskendanna endar hins vegar aftur í myrkri, en
þar fá þau þó að eigast, í dauðanum og þar með og ekki síst í skáldskapnum.
Samkvæmt útleggingu Blanchots á hinni fornu goðsögn hefjast skrif
skálda við augnablik þrárinnar, en það er augnablikið þegar Orfeus lítur á
Evridísi rétt áður en þau komast upp úr myrkri dauðans, upp á brún hins
bjarta lífs og rétt áður en hann missir ást sína í annað sinn til dauðans.
Kenningar Blanchots um skáldskaparmálið og sköpunarferlið liggja hér til
grundvallar. Í augnablikinu er Orfeus lítur um öxl býr bæði gjöf og fórn
samkvæmt Blanchot.18 Segja má að þetta séu lykilhugtök goðsagnarinnar.
Evridís er listaverk Orfeusar, sú sem skáldskaparsöngur hans fjallar um.
Hann dregst að henni og þráir líkt og listamaður er dreginn að verki sínu og
sinni eigin andagift.19
Fórnargjöfin er einnig lykillinn að íslensku ljóðsögunum sem nú verður
vikið að. Í báðum sögunum er ljóðmælandi skáldkona. Þar er kynhlutverk­
unum snúið við og sjá má konu í tregafullu hlutverki Orfeusar.
Að fæða sína goðsögu: Blysfarir
Blysfarir er ljóðsaga eftir Sigurbjörgu Þrastardóttur. Hún kom út árið 2007
hjá Forlaginu og er fjórða ljóðabók Sigurbjargar. Bókin vakti verðskuldaða
athygli og var til að mynda tilnefnd til Bókmenntaverðlauna Norður­
landaráðs árið 2009.
Þegar lesandi stígur inn í skáldskaparheim Blysfara sér hann fyrir sér
aðskilið höfuð Orfeusar syngjandi söngva um sína Evridísi í Hadesar­
heimum. Hér er ljóðmælandinn kvenkyns í hlutverki skáldsins Orfeusar
og elskhugi hennar, sem er dópisti, er í hlutverki Evridísar. Hann er einnig,
líkt og Evridís, verkið sjálft, það sem skapast eftir að hann hverfur. Máttur
skáldskaparins fæðir af sér nútímagoðsögu sem situr á herðum hefðarinnar.
Goðsagan, tragísk ástarsagan um Orfeus og Evridísi í Ummyndunum Óvíds
býr hér í tortímandi ástar­ og draugasögu Blysfara.
Ljóðmælandi dregur lesanda með í minningarferð, í blysför. Lýst er sam­