Tímarit Máls og menningar - 01.09.2012, Síða 139

D ó m a r u m b æ k u r
TMM 2012 · 2 139
þjóðerni höfundar virðist skipta meira
máli en tungumálið sem er þó óneitan­
lega sá efniviður sem bókmenntirnar
eru smíðaðar úr.
Íslendingar tóku vel á móti Gunnari
við heimkomuna og í þekktri grein eftir
Kristin E. Andrésson er honum líkt við
víking sem er snúinn aftur heim, sigur­
sæll eftir vel heppnaða utanför. Mynd­
mál um sigursæla víkinga og landnám
fylgdi lengi umræðunni um Gunnar og
verk hans og átti hann reyndar sjálfur
stóran þátt í útmálun þeirrar goðsagnar,
eins og Jón Yngvi ræðir (sjá t.d. bls. 371).
Segja má að víkingaminnið sé önnur af
tveimur goðsögum sem lengst hafa fylgt
Gunnari Gunnarssyni. Hin er skýringar­
sögnin sem bendir á móðurmissi Gunn­
ars sem helsta hvata og drifkraft skáld­
skapar hans. Rætur þeirrar skýringar
liggja reyndar að mestu leyti í Fjallkirkj-
unni, skáldverkinu sem Gunnar byggði á
bernsku sinni og manndómsárum, en
hið sálfræðilega módel sem skýringin
byggist á er útfært ítarlegast í bók Sigur­
jóns Björnssonar sálfræðings Leiðin til
skáldskapar, hugleiðingar um upptök og
þróun skáldhneigðar Gunnars Gunnars-
sonar (1964). Jón Yngvi er mjög meðvit­
aður um þessar tvær goðsagnir um
Gunnar og þótt hann kjósi að hafa orðið
Landnám að bókartitli þá stýrir hann
fagmannlega fram hjá helstu klisjunum
sem þeim tengjast og tekst oft að varpa
nýju ljósi á staðnaða umræðu, eins og
nánar verður komið að.
Landnámsmaður heima og
erlendis
Landnám er reyndar vel til fundinn tit­
ill á ævisögu Gunnars Gunnarssonar.
Jón Yngvi bendir á að titillinn hefur
margs konar tilvísanir og auðvelt er að
sjá Gunnar sem mann sem nemur lönd í
fleiri en einum skilningi. Landnám er
líka yfirskriftin sem Gunnar valdi bóka­
flokknum sem hann skrifaði um sögu
Íslands og tilurð íslenskrar þjóðar.
Bækur Gunnars sem falla í þann flokk
eru fimm, Fóstbræður, Jón Arason, Jörð,
Hvítikristur og Grámann, eða sjö, ef
Svartfugl og Heiðaharmur eru taldar
með. Sjálfur mun hann hafa stefnt að
því að hafa bækurnar tólf talsins (288).
Gunnar útskýrði yfirskriftina þannig að
„hver kynslóð þyrfti að nema landið upp
á nýtt og berjast fyrir sjálfstæði sínu“
(287) og Jón Yngvi bætir við: „Gunnar
var sjálfur útlagi í framandi landi, hann
þurfti að nema land í Danmörku og í
dönskum bókmenntaheimi. Sögulegu
skáldsögurnar má sjá sem framhald
þessa landnáms, Gunnar vildi flytja
Ísland til danskra lesenda […]“ (287). Þá
bendir Jón Yngvi einnig á að hugsjón
Gunnars Gunnarssonar um sameiningu
Norðurlanda megi skilja sem eins konar
landnám. Og hugtakið landnám kemur
einnig við sögu þegar Gunnar sest að á
Skriðuklaustri með þann draum að ger­
ast þar stórbóndi, og nýtt landnám hefst
þegar sá draumur bregst og Gunnar sest
að í Reykjavík í fyrsta sinn, sextugur að
aldri. Einnig notar Jón Yngvi landnáms­
hugtakið þegar Gunnar tekur á efri
árum að þýða eða endursemja þau verka
sinna sem hann frumsamdi á dönsku
yfir á íslensku: „Þýðingarnar voru
honum enn eitt landnámið, tilraun til að
rótfesta hann sjálfan og höfundarverkið
í íslenskum bókmenntajarðvegi“ (457).
En það sem situr eftir í huga lesanda
ævisögunnar er þó fyrst og fremst hið
einarða landnám sem Gunnar Gunnars­
son vann á sviði bókmennta í Dan­
mörku á fyrstu áratugum tuttugustu
aldarinnar. Það er ævintýri líkast og
með ólíkindum hversu hratt vinsældir
hans dvínuðu og nafn hans féll í
gleymsku í Danmörku þegar líða tók á
síðari hluta aldarinnar.