Tímarit Máls og menningar - 01.03.2013, Page 62

M i l a n K u n d e r a
62 TMM 2013 · 1
7
Eftir 1948, á árum kommúnistabyltingarinnar í fæðingarlandinu mínu, átt-
aði ég mig á því hvað ljóðræn blinda skipti gríðarmiklu máli á tíma ógnar-
stjórnarinnar, skeiðinu þegar „ljóðskáldið ríkti við hlið böðulsins“ (Lífið er
annars staðar). Mér varð þá hugsað til Majakovskís; í rússnesku byltingunni
var snilld hans jafn mikilvæg og lögregla Dzerjinskis. Ljóðræna, það að
umvefja allt ljóðrænu, ljóðræn orðræða, ljóðræn ákefð er fastur fylgifiskur
þess sem kallað er heimur alræðisins; sá heimur er ekki gúlagið, heldur gúlag
umkringt veggjum sem eru þaktir ljóðum og fyrir framan þá er dansað.
Áfallið fyrir mig var ekki ógnarstjórnin sem slík, heldur það að ógnar stjórn-
inni skyldi hafa verið pakkað inn í ljóðrænu. Á þessum tíma var ég bólusettur
fyrir lífstíð gegn freistingum ljóðrænunnar. Það eina sem ég þráði þá heitt
og innilega var skarpskyggni sem var laus við tálsýn. Hana fann ég loks í list
skáldsögunnar. Það að vera skáldsagnahöfundur var því annað og meira en að
fást við hverja aðra „bókmenntagrein“; það var afstaða, viska, skoðun; skoðun
sem útilokaði hvers konar tengsl við stjórnmál, hugmyndafræði, siðfræði,
hóp: viljandi, ákveðin, áköf ekki-samsömun sem ekki var hugsuð sem flótti
eða hlutleysi, heldur andspyrna, ögrun, uppreisn. Enda lenti ég í undarlegum
samræðum sem þessum. „Ertu kommúnisti, herra Kundera? – Nei, ég er
skáldsagnahöfundur.“ „Ertu útlagi? – Nei, ég er skáldsagnahöfundur.“ „Ertu
hægri- eða vinstrisinnaður? – Hvorugt. Ég er skáldsagnahöfundur.“
Allt frá því ég var ungur maður hef ég verið stórhrifinn af nútímalist, af
málverkum, tónlist og ljóðum. En nútímalistin einkenndist af „ljóðrænum
anda“, blekkingum um framfarir, hugmyndafræði hinnar tvöföldu byltingar,
fagurfræðilegrar og pólitískrar, og smátt og smátt fékk ég óbeit á þessu öllu.
Efasemdir mínar um anda framúrstefnunnar breyttu engu um hrifningu
mína á verkum nútímalistarinnar. Ég var hrifinn af þeim og það jók enn
hrifningu mína að þau skyldu verða fyrstu fórnarlömb ofsókna Stalíns;
Cenek í Brandaranum var sendur í refsivist vegna þess að hann var hrifinn
af list kúbistanna; þannig var það á þeim tíma: byltingin hafði ákveðið að
nútímalistin væri óvinur hennar númer eitt enda þótt vesalings módernist-
arnir þráðu það helst að lofa hana og prísa; ég gleymi aldrei Konstantin
Biebl: frábært ljóðskáld (æ, ég kunni ljóðin hans meira og minna utanað!) og
ákafur kommúnisti sem fór eftir 1948 að yrkja hryllilega ömurleg áróðurs-
ljóð; skömmu seinna fleygði hann sér út um glugga á hellurnar í Prag og
fargaði sér; í hans viðkvæmu persónu sá ég nútímalistina svikna, hlunn-
farna, sem píslarvott, myrta, knúna til sjálfsmorðs.
Tryggð mín við nútímalistina var því jafn ástríðufull og tryggðabönd
mín við andljóðrænu skáldsögunnar. Þau ljóðrænu gildi sem Breton voru
svo kær, sem allri nútímalistinni voru kær (samþjöppuð, kjarnyrt, flæðandi
ímyndunarafl, fyrirlitning í garð „ómerkilegra stunda í lífinu“), það var
nokkuð sem ég leitaði alfarið innan skáldsögunnar sem valdið hafði svo