Tímarit Máls og menningar - 01.03.2013, Blaðsíða 143

D ó m a r u m b æ k u r
TMM 2013 · 1 143
frægs rithöfundar við heiminum. Þegar
Nonni kemur til New York árið 1936
horfir hann á þessa öfgafullu skýja-
kljúfaborg í undarlegu sakleysi bernskr-
ar trúarvitundar og hripar þessi orð í
dagbók sína: „Því hærri sem húsin rísa
og því meiri sem mannfjöldinn verður,
því nær okkur er miskunn guðs almátt-
ugs“ (380). Á þessum tíma eru veður öll
válynd en það er einatt sem Jón Sveins-
son sé ekki í heiminum, altént á hann
ofur bágt með að ná þar áttum. Hitler
nær völdum í því landi þar sem Nonna-
bækurnar urðu vinsælastar, sjálfur
heimsækir hann Japan og er ótrúlega vel
tekið – en þar er herská stórveldishyggja
þegar farin að leggja undir sig nálæg
lönd og ríki með báli og brandi. Vitan-
lega hugnast Jóni Sveinssyni ekki að
stórstyrjöld kunni að vera í nánd, en
engu að síður var hann furðu varnarlaus
gagnvart bæði nasisma og japanskri
heimsvaldastefnu og reiðubúinn til að
fallast á þau rök sem höfð voru uppi til
að réttlæta kröfur þessara afla um „lífs-
rými“ eins og það hét þá.
Þetta varnarleysi tengist því vafalaust
að síbernska Jóns Sveinssonar hélt
honum alltaf frá pólitískum sviptingum
og þar með viðleitni til að blanda sér í
grimmm deilumál á þeirri „öld öfganna“
sem hann lifði. Hann fann sér athvarf í
bernsku sinni á „öld sakleysisins“ og þar
kaus hann að dvelja með hjálp ritstarfa
sinna. Honum fannst að hans „raun-
verulega líf“ (377) hefði fyrst byrjað
þegar hann fór að skrifa bækur rúmlega
fimmtugur. Þá varð hann hamingju-
samur, þá varð hann mun frjálsari en
hann hafði áður verið. Þá gat hann leyft
sér að víkja frá undirgefni og hlýðni við
sína ströngu reglu – og að gera meira að
segja kröfur um að fá vissa sérmeðferð í
nafni göfugrar ritlistar. Eða eins og
hann segir í bréfi til umdæmisstjóra síns
í reglunni: „Það þarf engan sálfræðing
til að vita að sá sem er gæddur ótvíræðu
listamannseðli þarf á sérstakri með-
höndlun að halda“ (361).
Sem rithöfundur gengur hann í geng-
um margkunnar sveiflur á milli van-
metakenndar manns sem telur sig flest-
um síðri og varla vita hvað bókmenntir
eru og svo viss oflætis sem hlýtur að
spretta af því mikla lofi sem hann fékk
fyrir Nonnabækurnar. Þegar farið var
að kalla hann „Mark Twain Evrópu“ eða
„hinn nýja H.C. Andersen“ slær hann
því tali upp í gamansemi og segir: „Þetta
tengist víst eitthvað kenningunni um
sálnaflakk“ (394). En hann er hátt uppi,
sem vonlegt er. Glaður – eins og barn.
Það er skemmtilegt að fylgjast með því
hvernig metnaður og stolt skálds sverfur
niður auðmýktarfjötrana sem jesúíta-
uppeldið hafði komið á Jón Sveinsson.
Og svo er það dálítið spaugilegt að áður
en lýkur getur hann ekki frekar en aðrir
frægir landar hans í rithöfundastétt
staðist þá bráðsmitandi pest sem við
getum kallað Nóbelsveikina. Það er að
segja: hann trúir því að vel komi til
greina að hann hljóti Nóbelsverðlaun í
bókmenntum (412).
Í þessari ævisögu er margt að finna
og þótt forvitni um merkilegan mann sé
seint fullnægt verður ekki reynt að
spyrja eftir einhverju því sem enn væri
ósvarað um líf og verk æskuvinar okkar,
Nonna. Bókin sætir tíðindum vegna
þess sem fyrr segir: hér er beitt fundvísi,
smekkvísi og elju til að skýra sem best
einhvern sérkennilegasta ritferil
íslenskrar bókmenntasögu og margt
áður óþekkt í tengslum þess sköpunar-
starfs við ekki síður fágætan æviferil.
Lesandinn mun áður en lýkur hafa end-
urskoðað margt – en þó varla þær hlýju
endurminningar sem Nonnabækur
skildu eftir sig á hans eigin ferðalagi um
bókaheiminn.