Tímarit Máls og menningar - 01.09.2015, Síða 13

H u g l e i ð i n g u m á f ö l l o g s j á l f s v í g s h u g s a n i r
TMM 2015 · 3 13
því ekki að koma á óvart að sterk tengsl eru á milli sjálfsvígshugsana og til-
vistarkvíða, sem snýst um merkingarleysi tilverunnar, hjá einstaklingum er
upplifa slíkar tilfinningar í kjölfar áfalls.32 Levi virðist falla í þennan flokk.
Er heim kom upplifði hann skömm og samviskubit yfir því að hafa lifað
ósköpin af. Þetta leiddi af sér mikla depurð og yfirþyrmandi tilfinningu um
tómleika lífsins. Tilfinningaleg vandamál Levis versnuðu jafnt og þétt eftir
heimkomuna. Í hvert skipti sem hann gaf út bók fór „svarti hundurinn“ á
stjá. Þegar komið var undir lok sjöunda áratugarins var svartnættið orðið
viðvarandi vandamál. Levi réð sér loks bana árið 1987. Skömmu áður tjáði
hann þýðanda sínum að nú gengi hann í gegnum „versta tímabilið síðan í
Auschwitz“, sem að sumu leyti var „verra en Auschwitz“.33
Tolstoy
Eins og rússneski rithöfundurinn Leo Tolstoy reyndi á eigin skinni þarf
ekki áföll til þess að upplifa kreppu í hinum fjarstæða heimi. Heimspekileg
svartsýni var Tolstoy, eins og Levi og Camus,34 hugleikin langt fram á miðjan
aldur, enda undir áhrifum frá þýska heimspekingnum Arthur Schopenhauer
(1788–1860).35 Í bókinni Játningu (1884) lýsir hann skilmerkilega tilvistar-
kreppunni sem fann sér leið inn í tilveruna, með tilheyrandi sjálfsvígs-
hugsunum, þegar hann var tæplega fimmtugur. Þetta kom flatt upp á rit-
höfundinn fræga, enda var hann við mjög góða andlega og líkamlega heilsu,
átti eiginkonu og börn og jörð sem skóp honum miklar tekjur. Hann, sem
meðlimur yfirstéttarinnar, hefði átt að vera „fullkomlega hamingjusamur
maður“. Skyndilega var allt orðið hégómi einn. Lífið kallaði fram skelfingu
„[o]g til þess að losna undan skelfingunni langaði mig að fremja sjálfsvíg“.36
Schopenhauer hefði aldrei samþykkt þessa niðurstöðu því þrátt fyrir dökka
sýn á tilveruna var hann á móti sjálfsvígum, nema í tilfelli einsetumanna
sem sveltu sig í hel.37
Tolstoy stóð nú frammi fyrir merkingarlausum heimi og leitaði ákaft svara
við spurningunni, „Af hverju á ég að lifa?“ Hann velti einnig fyrir sér „hvort
einhverja merkingu sé að finna í lífi mínu sem mun ekki gufa upp með dauða
mínum er nálgast óðfluga?“ Eftir ítarlega leit, á meðal þess sem við í dag
köllum hug-, félags-, og raunvísindi, komst hann að þeirri niðurstöðu að þar
væri engin svör að finna. En þótt Tolstoy skildi að „lífið sé illt og fjarstætt“,38
gat hann ekki framið sjálfsvíg. Hann taldi þetta mikinn veikleika, því „ef
við erum eftir allt saman sannfærð um nauðsyn sjálfsvígs, og framkvæmum
það ekki, erum við þá ekki aumust, ósamkvæmust, og, ef ég tala hreint út,
heimskust allra manna …“?39
Tolstoy framdi því á endanum heimspekilegt sjálfsvíg með því að gangast
kristni á hönd. Þetta gerðist þegar hann vaknaði til meðvitundar um að
tilgang lífsins sé að finna meðal alþýðufólks, „sem hvorki var menntað né
auðugt“,40 og í trúnni sem það aðhyllist.