Tímarit Máls og menningar - 01.09.2015, Síða 14

S t e i n d ó r J . E r l i n g s s o n
14 TMM 2015 · 3
Niðurstaðan
Fjarstæðan sem ég upplifði við heimkomuna frá Afríku var svo mikil að
ég hef ekki náð sátt við annan liðinn í minni jöfnu, sjálfan mig. Eins og
Camus bendir á er engin lækning til við upplifuninni. Annaðhvort nærðu
sátt við lífið eða velur útgönguleið Tolstoys, þ.e. heimspekilegt sjálfsvíg. Sú
útgönguleið hefur í raun aldrei verið valkostur fyrir mig, ekki einu sinni eftir
trúarreynsluna sterku. Ég hef ekki upplifað mig sem þátttakanda í merk-
ingar bærum heimi eftir heimkomuna. Tilhugsunin um eigin tortímingu
varð því örlög mín og, án þess að ætla á nokkurn hátt að bera mig saman við
efnafræðinginn, þá virðist Levi einnig hafa fetað sömu ógæfuslóð.
Í ljósi dóms Tolstoys yfir þeim sem „bara“ hugleiða sjálfsvíg þá vaknar
spurningin um hvort ég sé þá ekkert annað en aum, heimsk og ósamkvæm
mannvera. Svo má vel vera en nauðsynlegt er að horfa á forsendur hins harða
dóms rússneska rithöfundarins. Eftir langa og ítarlega rannsókn, þar sem
hann las alla helstu hugsuði samtímans og bar sig saman við einstaklinga úr
sinni stétt, komst Tolstoy að merkingarleysi heimsins, lifandi við allsnægtir
yfirstéttarmannsins. Niðurstaða mín um merkingarleysið var ekki afrakstur
langrar rannsóknar. Nokkurra mánaða dvöl í Afríku þvingaði þessari niður-
stöðu inn í hugann. Ég varð hins vegar ekki fyllilega meðvitaður um hana
fyrr en ég rak augun í kúrekastígvélin og beltissylgjurnar inni á einangr-
unarstofunni. Ólíkt Tolstoy varð ég skyndilega ókunnugur maður í eigin
heima landi.
Í 27 ár hef ég verið flóttamaður í fjarstæðum heimi. Flóttinn er verulega
lýjandi. Ég þrái yfirvegun hins dauðadæmda Mersaults, aðalsöguhetju
fyrstu skáldsögu Camus, sem í sögulok opnaði í fyrsta sinni hjarta sitt „fyrir
vingjarnlegu kæruleysi heimsins“.41 En þarf ég merkingu, eins og ráða má
af Tolstoy og Terror Management Theory, til þess að knésetja sjálfsvígs-
hugsanirnar og ná að lifa lífinu? Camus segir að svo sé ekki, því betra sé að
takast á við lífið „ef það hefur enga merkingu“.42 Þunginn í þessum orðum
verður meiri þegar haft er í huga að Camus skrifaði Mýtuna í upphafi seinni
heimsstyrjaldarinnar, þegar gildi vestrænnar menningar hrundu bók-
staflega til grunna. Einnig er vert að minna á að frá 16 ára aldri átti Camus í
endalausri baráttu við berkla, sem gengu mjög nærri honum í upphafi ársins
1942,43 útgáfuárs Mýtunnar. Camus upplifði hinn fjarstæða heim, jafnt
innra sem ytra, sem skýrir líklega af hverju hann komst í meginatriðum
að sömu niðurstöðu og höfundur Jobsbókar, að undanskildum upphafs- og
lokakafla bókarinnar sem sumir fræðimenn telja vera seinni tíma viðbót.44
Merkingarleysi þarf því að mati Camus ekki að kalla á sjálfsvíg eða
sjálfsvígshugsanir. Þar er því ekkert sem réttlætir ótímabæran dauða, enda
„engin dýpt, engin tilfinning, engin ástríða og engin fórn sem í augum hins
fjarstæða manns (jafnvel þó hann óski þess) geti lagt að jöfnu meðvitað líf í
fjörutíu ár og [líf] sem dreifist yfir sextíu ár“.45 Levi gafst upp ósáttur eftir