Tímarit Máls og menningar - 01.09.2017, Blaðsíða 61

L e i t i n a ð r ó t u n u m
TMM 2017 · 3 61
sína sem innflytjendur þar í landi; fyrstu verk
þeirra komu út í Bandaríkjunum (á ensku) á
tíunda áratug síðustu aldar og þess síðastnefnda
á fyrsta áratug þessarar aldar. Allir eiga þessir
rithöfundar rætur að rekja til eyja Karíbahafsins:
Dóminíska lýðveldisins og Kúbu. Að sumu leyti
er slík flokkun á verkum Santiago skiljanleg en
málið er flóknara en svo vegna hinnar sérstöku
nýlendustöðu Púertó Ríkó. Santiago segir í við-
tali við Ilan Stavans árið 2005 hversu írónísk slík
flokkun sé. „Við erum ekki innflytjendur“, segir
hún, „við erum flytjendur“ (not immigrants, but
migrants).2 Vissulega er reynsla Santiago sem hún segir frá í síðustu köflum
bókarinnar Stúlkan frá Púertó Ríkó og í Næstum fullorðin áþekk sögu inn-
flytjenda, það sýnir í raun hversu öfugsnúin staðan er. Hún er bandarískur
þegn en jafnframt útlendingur. Allt undirstrikar þetta hina einkennilegu
stöðu fólks frá Púertó Ríkó (hvort sem þeir búa á meginlandinu eða á
eyjunni) gagnvart Bandaríkjunum, sem og viðbrögð bandarískra þegna við
eyjarskeggjum.
Til að átta sig á þessu er nauðsynlegt að skyggnast örlítið í söguna. Pólitísk
staða Púertó Ríkó hefur verið stanslaust þrætuepli alla síðustu öld fram á
okkar daga, og sér ekki fyrir endann á því máli. Nú eru liðin yfir hundrað ár
frá því eyjan fluttist frá einni herraþjóð yfir á aðra. Eftir spænsk-bandaríska
stríðið 1898 varð Púertó Ríkó að svonefndu „frjálsu tengdu fylki“ Banda-
ríkjanna og er það enn þann dag í dag.3 Á fimmta og sjötta áratug síðustu
aldar, á árum hinnar svonefndu Bootstrap-aðgerðar, stóð til að iðn- og
nútímavæða eyjuna. Það tókst að einhverju leyti en hafði mikið atvinnu-
leysi í för með sér. Til að uppræta atvinnuleysið flykktust eyjarbúar til
Bandaríkjanna, einkum til New York (árlega um 50.000) og með tíð og tíma
urðu þeir býsna margir í borginni. Það er einmitt í kjölfar þessa tíma sem
Esmeralda Santiago flyst til Bandaríkjanna eða árið 1961. Púertó Ríkó búar
voru fyrstu „hispanics“ sem fluttu í hópum til New York borgar og settust
að í hverfunum Bronx, Brooklyn, East Harlem og Lower East Side og ekki
leið á löngu þar til árekstrar urðu á milli menningarheims og gilda þeirra og
Bandaríkjamanna. Nú er svo komið að ríflega helmingur þjóðarinnar býr á
meginlandinu og hinn á eyjunni.4 Sumir eru fæddir á meginlandinu, hafa
aldrei komið til eyjarinnar, aðrir hafa sterk tengsl í báðum löndum, og enn
aðrir búa á eyjunni og hafa aldrei komið út fyrir landsteinana. Sumir eru
tvítyngdir, sumir tala aðeins spænsku og aðrir aðeins ensku. Þetta ástand
hefur ýtt undir spurningar um þjóðerni og sjálfsmynd. Enda hefur sjálfs-
mynd þjóðarinnar verið eitt helsta viðfangsefni rithöfunda eyjunnar. Ófáir
fræðimenn hafa skrifað um áhrif þessarar sérkennilegu stöðu á þjóðina, þjóð
sem aldrei hlaut sjálfstæði, hvort sem þegnarnir eru búsettir á eyjunni eða í