Tímarit Máls og menningar - 01.09.2017, Blaðsíða 24

Þ o r g e i r Tr y g g va s o n
24 TMM 2017 · 3
það mun ei lifa, heldur visna upp.
Ég finn þú ilmar enn á grænni grein.
(hann kyssir hana)
Ó, ljúfa angan, þú sem næstum lætur
réttlætið sverð sitt brjóta – einn enn, einn enn!
(hann kyssir hana)
Vertu jafn fögur dauð, því þá drep ég þig
og elska’á eftir – einn enn, já, sá hinsti.
(hann kyssir hana)
Aldrei var fagurt svo feigt. Svo nú ég græt
en grimmum tárum, líkt og Guð á himnum
sem refsar elsku vegna. Ó, hún vaknar.5
Hér vekur strax athygli að lykilorð upphafsins tekur á sig þrjár ólíkar myndir í
þýðingunum. „cause“ verður „sök“ hjá Helga, „mál“ hjá Hallgrími, en Matthías
víkur sér undan nafnorðinu, „hún drýgði þetta“. Á hinn bóginn nota bæði
Helgi og Matthías „hrein“ til að þýða „chaste“ meðan Hallgrímur velur hið
bókstaflegra „skírlífu“.
Samkvæmt orðskýringum E.A.J. Honigman hefur „cause“ sterka lagalega
yfirtóna sem skila sér í öllum útleggingunum. „Þetta er málið“ hjá Hallgrími
hefur að auki skýra vísun í hversdagslegt, jafnvel hálf-lágkúrulegt, talmál
nútímans. Sem segja má að þó það eigi sér ekki beina hliðstæðu í þessari ræðu
á enskunni þá sé það ekki á skjön við óstöðugt sálarástand Óþellós á þessari
stundu að flengjast milli þess háa og hins lága.
Enginn nær þó að skila grunnmerkingunni fyllilega: orsök, tilefni aðgerða.
Hallgrímur einn nær líka að halda til haga þeirri tilfinningu að Óþelló vilji
hlífa hinum saklausu (hreinu/skírlífu) stjörnum við að útmála glæp Desde-
mónu.
Allir hafa þýðendurnir tilhneigingu til að taka gerandann úr sambandi
í þessari ræðu. Hjá Shakespeare lýsir Óþelló því yfir að hann hyggist ekki
úthella blóði Desdemónu, en það loforð verður að almennri og ópersónu-
legri stefnuyfirlýsingu hjá þeim þremenningum, sem eykur á hátíðleikann en
dregur úr dramanu. Það má líka staldra við orðið „shed“. Lausn Matthíasar
hljómar klúðursleg í nútímaeyrum, og var það kannski alltaf. Helgi eykur
enn á fjarlægðina frá raunveruleikanum með hinu hlutlausa „streyma“ en
Hallgrímur fer aftur bókstaflegu leiðina með „úthella“, og skilar fyrir vikið
einhverju af ógninni sem tapast við að láta Óþelló ekki segjast ætla sjálfur
að ganga í það verk.
Bæði Helgi og Matthías halda til haga orðinu „alabastur“. Það gefur mynd-
inni af hinni hreinu og hvítu Desdemónu hátíðleika og hefur tengt huga
áheyrenda Shakespeares beint við minnismerki um látið hefðarfólk. Við
höfum fæst nokkra hugmynd um hvað alabastur er, og mér er engin eftirsjá
í því úr texta Hallgríms. Athygli vekur að enginn þeirra grípur til orðsins
„gifs“ yfir fyrirbærið sem „alabastur“ er hið forna heiti á.