Tímarit Máls og menningar - 01.09.2017, Blaðsíða 103

U m s a g n i r u m b æ k u r
TMM 2017 · 3 103
Lýsing Magna á kröfum skáldskapar-
ins minnir reyndar nokkuð á kenningu
bandaríska rithöfundarins Edgars All-
ans Poe sem árið 1846 lýsti þeirri kröfu
á texta smásögu að hvert einasta orð
ætti að miða að því takmarki að byggja
verkið, engu mætti vera ofaukið. Allt á
að miðast við að kalla fram það and-
rúmsloft – og þau ‚tilteknu endalok‘ –
sem sagan miðlar. Verk Álfrúnar eru
þaulunnin í anda Poe, þó hún hafi alfar-
ið snúið sér að skáldsögum eftir smá-
sagnasafnið Af manna völdum frá árinu
1982. Textinn er formaður á markvissan
hátt og samtöl persónanna hafa öll hlut-
verk innan vefnaðarins. Jafnframt eru
Fórnarleikar áhugavert verk í ljósi
greiningar Gunnþórunnar á samspili
minninga og gleymsku.
Kynslóðir og konur
Eins og áður segir kynnir Álfrún fjórar
kynslóðir til sögunnar, þó ekkert endi-
lega í réttri röð. Fyrir utan þátt Magna
og fjölskyldu hans sem gerist í nútíman-
um, rétt fyrr hrun, þá eru mæðgurnar
Arndís og Regína fyrirferðarmestar, en
Regína er móðir Magna. Faðir Regínu,
Guðgeir, er mikill áhrifavaldur í sög-
unni, því ákvarðanir hans hafa mikil
áhrif á þrjár konur: móður hans Sól-
borgu, eiginkonu hans Arndísi og dótt-
urina Regínu. Raddir sögunnar eiga þau
Arndís og Guðgeir, Regína og Magni. Þó
Sólborg sé nokkuð áberandi fær hún
aldrei að segja frá, né kona Magna,
Bettý, eða synir þeirra sem stuttlega
koma við sögu. Burðarás framvindunn-
ar er hjónaband Arndísar og Guðgeirs
og loks dauði hans, en hann bindur enda
á líf sitt með dramatískum hætti sem á
sinn þátt í samskiptavanda mæðgnanna.
Því enn eitt þema verksins eru einmitt
samtöl og samskipti persóna sem iðulega
virðast skapa meiri vanda en þau leysa.
Og þar kemur þáttur minninganna inn,
því auk þess að fjalla um átökin við að
skrifa fjölskyldusögu út frá óskipulögð-
um upptökum eins fjölskyldumeðlims –
reyndar í bland við einhver viðtöl sem
virðast einkennast af tregðu: „Það kom
[…] á daginn að aðeins örfáir voru sam-
ræðufúsir“ (10) – þá kemur í ljós að
minningarnar eru afar mismunandi og
stangast jafnvel á hjá fólki..
Guðgeir elst upp í húsi foreldra sinna
og býr þar við góð kjör, faðir hans er vel
stæður heildsali. Móðir hans er hinsveg-
ar af fátæku fólki komin, þó hún vilji
helst gleyma sem mestu um fortíð sína,
og hefur lítinn skilning á bókelsku og
sagnaást þeirra feðga. Þegar Guðgeir
eldist vill hann helst halda sig við bæk-
urnar en foreldrarnir krefjast þess að
hann afli sér praktískrar menntunar til
að taka við fyrirtækinu. Þetta fer illa í
Guðgeir sem er einrænn og feiminn og
þó að hann taki svo við starfi föður síns
þá lýkur hann aldrei menntun og ljóst er
að hann er ekki hamingjusamur maður.
Þó finnur hann hamingju í ást sinni á
Arndísi og Regínu, en sú ást verður
einnig til þess að hann fargar sér – eða
nægir allavega ekki til að hann nái að
halda í lífsviljann. Arndís speglar að
nokkru leyti Sólborgu, gengur inn í
hjónaband og fjölskyldu sem er mun
ofar henni í hinum ósýnilega stéttastiga
og þrjóskast alla tíð við að halda sjálf-
stæði sínu. Hún hafnar tilboði Sólborgar
um að flytja í ættarhúsið þegar Guðgeir
deyr, en neyðist að lokum til þess eftir
lát tengdamóður sinnar sem arfleiðir
sonardótturina Regínu að húsinu, að því
tilskyldu að Arndís fái að búa þar og að
heimilinu sé haldið við. Það gerist þó
með öðrum hætti en hún hafði hugsað
sér, því Arndís verður að taka inn leigj-
endur til að standa straum af kostnaði
og Regína heldur því áfram eftir að hún
kemur að utan úr námi með soninn
Magna.