Tímarit Máls og menningar - 01.09.2017, Blaðsíða 104

U m s a g n i r u m b æ k u r
104 TMM 2017 · 3
Kona Magna gerbreytir svo húsinu
eftir dauða Regínu og færir það í átt að
nútímatísku með því að brjóta niður
veggi og stækka herbergi og stofur.
Þannig gengur húsið í gegnum ýmis
hamskipti eins og fjölskyldan sjálf og
ber merki ólíkra kvenna og kynslóða.
Bækurnar eru eitt af því sem breytist, en
Guðmundur faðir Guðgeirs á gott bóka-
safn og les fyrir son sinn og segir honum
sögur. Guðgeir erfir bókhneigðina en
eiginkonur þeirra beggja hafa ekki
mikla þolinmæði gagnvart tali um
bækur, þær eru ómenntaðar og upptekn-
ar af húsmóðurhlutverkum sínum. Arn-
dís er reyndar öll af vilja gerð, en tíma-
setningar Guðgeirs eru ekki alltaf heppi-
legar og þannig rofna tengslin millli
þeirra smátt og smátt, þó vissulega sé
hjónabandið enn ástríkt. Regína heillast
af bókunum þegar hún flytur í húsið og
byrjar á því að draga þær allar úr skáp-
um og dreifa um herbergi og gólf,
gluggar í hitt og þetta og selur loks allt
eða gefur. Bækur koma síðan aftur inn í
húsið með Magna sem tekur við draumi
afa síns um að verða rithöfundur. Þessi
saga bókanna er eitt af fjölmörgum
dæmum um þá margvíslegu þræði sem
rekja sig milli kynslóða í Fórnarleikum,
á hógværan og látlausan hátt.
Óminnishegrinn
Í þessu sjáum við líka kynslóðaminni –
bæði í merkingunni að muna og hinni
bókmenntalegu merkingu að eitthvað
fyrirbæri skjóti endurtekið upp kollin-
um. En minnið er eitt af því sem Álfrún
vinnur með í verkum sínum og kom sér-
staklega skýrt fram í síðustu skáldsögu
hennar, Siglingin um síkin (2012). Þar,
líkt og í Yfir Ebrofljótið (2001), er áhersl-
an á það að muna og rifja upp, en aðal-
persónur beggja bóka eru aldrað fólk
sem er byrjað að gleyma. Hér er minnið
tekið öðruvísi tökum, þó vissulega sé
einskonar upprifjun til staðar í grúski
Magna. Hverfulleiki minnisins er enn til
staðar en nú er hann sýndur með því að
tefla saman minningum ólíkra einstakl-
inga sem hver man eftir sínu höfði. Þetta
er sérlega áberandi í samskiptum Arn-
dísar og Regínu, en Regína er afar ólík
móður sinni og kennir henni að auki um
hvernig fór fyrir föður hennar.
Regína er ör og dramatísk, dálítið
eins og faðir hennar, en Arndís er jarð-
bundin og róleg. Fyrir utan minning-
arnar um hvarf föðurins þá er helsta
ágreiningsefni þeirra samband Regínu
við barnsföður sinn, en hann er giftur
maður. Regína platar mömmu sína og
segir henni að þau séu gift, en Arndís
uppgötvar svikin og getur ekki fyrirgef-
ið dóttur sinni. Samskipti þeirra eru
stirð, meðal annars vegna spurninga um
minningar og talsmáta, en Arndís sér
ekki ástæðu til að ræða hlutina mikið
meðan hin öra Regína krefst meiri
athygli. Þetta kemur vel fram í samtali
sem þær mæðgur eiga (ekki) þegar Arn-
dís tekur skyndiákvörðun um að heim-
sækja dóttur sína og tengdason. Arndís
er fyrirfram óörugg, hefur aldrei ferðast
og kann illa við sig í ókunnu umhverfi
þar sem hún talar ekki málið. Eftir góða
máltíð hjá dóttur sinni hælir hún henni
fyrir eldamennskuna „og bætti við að
hún hefði bersýnilega lært sitt af hverju
varðandi matargerð og kvaðst vona að
það sama ætti við um annan lærdóm.“
Regínu sárnar og segir við mömmu sína:
„Þú hefur aldrei haft trú á mér“ (27).
– Það er ekki rétt, sagði Arndís og þar
með var málið útrætt af hennar hálfu,
lítið upp úr því að hafa að reyna að
sýna fram á með rökum að hún hefði
haft trú á Regínu alveg frá upphafi, trú
á hæfileikum hennar og sjálfstæði sem
stundum var fullmikið, að henni fannst.
Hún hafði með ráðum og dáðum stutt
hana til náms. En auðsætt var að Regína